واژه «محاق» شاید در سینما یا رسانه‌های دیگر مأنوس و آشناتر از تلویزیون باشد، اما صداوسیما هم در این باره قواعد و قوانین خاص خود را دارد. اصطلاح به محاق رفتن در صداوسیما، اگرچه همچون سینما بازتاب‌های چندانی پیدا نمی‌كند و شاید به دلایلی چون حساسیت كمتر رسانه‌ها نسبت به آن یا برگزاری ماجرا در سكوت خبری، بدون حاشیه‌سازی به دست فراموشی سپرده ‌شود، اما با این وصف، هستند آثاری كه مشمول توقیف می‌شوند. گرچه برخی مجموعه‌ها هم تا مرز بایگانی شدن پیش می‌روند، اما سرانجام با حمایت تلویزیون، ‌لابی‌های سازندگان یا اعمال جرح و تعدیل‌هایی در نهایت روند پخش خود را سپری می‌كنند.

یك اظهارنظر جنجالی

مهر ماه سال 87 در نشست نقد و بررسی سریال بزنگاه - كه زمان پخش، حاشیه‌های بسیاری را به همراه داشت-، یكی از حاضران (امامی، كارشناس فرهنگ و ارتباطات و عضو شورای فرهنگ عمومی) در اظهارنظری عجیب گفت: «من مدیرانی را در صداوسیما می‌شناسم كه برای پر كردن آنتن، با تهیه‌كنندگان تماس می‌گیرند و می‌گویند برای ما سریال‌ بساز و او هم به این شرط این كار را انجام می‌دهد كه فلان سریال توقیفی‌اش مجوز پخش بگیرد (!) و نتیجه آن سریال‌هایی می‌شود كه بدون ضوابط روی آنتن می‌روند.»

حال اینكه ادعای مذكور تا چه حد صحت دارد، نمی‌توان قضاوت صریحی كرد، اما اگر احتمال كمی هم برای درستی آن قائل باشیم، در عین راه گریزی كه برای مجموعه‌های بایگانی شده ایجاد می‌كند، شرایطی را به وجود می‌آورد تا در لوای آن، آثار بنجل، مجال تولید و پخش بیابند.

به محاق رفتگان!

مطلب حاضر به قصد مرور بر چند سریال سال‌های اخیر تلویزیون قلمی شده كه فرصت پخش را پیدا نكرده‌اند. در این میان آن دست از دوستانی كه در دسترس بودند و حاضر به پاسخگویی درباره سریالشان شدند، اطلاعاتی را درباره این آثار در اختیار خبرنگار ما قرار دادند.

همچنین درباره سایر مجموعه‌هایی كه اخبار كمتری از آنها منتشر شده بود، به منابع مختلفی مراجعه كردیم كه حاصل آن در ادامه از نظرتان می‌گذرد.

1-پاداش و قصه‌های رودخانه

دو فیلم بدون بلیت!



ماجرا: سریال قصه‌های رودخانه (یا قصه‌های رودخانه ساكسیما) به كارگردانی كمال تبریزی اواخر دهه 70 در مالزی تصویربرداری شد.

تبریزی اگرچه آن روزها هنوز مارمولك و همیشه پای یك زن در میان است را نساخته بود، اما همچنان به واسطه كارگردانی فیلم – مجموعه لیلی با من است به عنوان هنرمندی طناز و جسور شناخته می‌شد. در حالی كه تبریزی از سال گذشته سریال سرزمین كهن را كلید زده، اما همچنان وضع سریال قبلی‌اش در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. جالب آنكه او در حد فاصل سال‌های ساخت این دو سریال، ‌یك فیلم سینمایی با نام پاداش هم ساخته كه آن هم در محاق توقیف قرار دارد. اوایل سال گذشته روابط‌عمومی شبكه دو خبر داد: از پاداش یك سریال چهار- پنج قسمتی هم برای پخش از این شبكه در حال تهیه است. حال اینكه چطور قرار شده بود فیلمی كه موفق به كسب مجوز اكران و پروانه نمایش نشده،‌ در قالب یك سریال روی آنتن رود، خود جای سوال دارد!

البته فیلم پاداش به ادعای تهیه‌كننده (مهدی كریمی) قرار بود به اكران برسد كه این‌گونه نشد.

بازیگران: پیمان قاسم‌خانی، محمدعلی كشاورز، مهراوه شریفی‌نیا و جمعی از بازیگران كشور مالزی – كه به قول كمال تبریزی در كشور خودشان شناخته شده هستند- در مجموعه قصه‌های رودخانه بازی کردند. در فیلم – مجموعه پاداش هم حسن معجونی، آتیلا پسیانی، مرحوم احمد ‌آقالو، آشا محرابی و بهمن زرین‌پور بازی داشتند.

داستان: از تم قصه‌های رودخانه اطلاع چندانی نداریم، اما پاداش بر اساس فیلمنامه‌ای از محمد رحمانیان، قصه یكی از مسؤولان دولتی است كه در سفر حج، اتفاق‌هایی برای او می‌افتد كه مایه‌های طنز دارند. او انتظار دارد در این سفر نیز همچون سایر سفرهای اداری با او برخورد شود، اما این طور نمی‌شود.

دلایل: قصه پاداش سر درازی دارد. بسیاری معتقدند قصه سریال، عامل اصلی به محاق رفتن آن است، چرا كه اشاره‌هایی بر مضامین مذهبی دارد كه طبعاً حساسیت‌ برانگیز است. توقیف سریال قصه‌های رودخانه را نیز به دلیل نوع مقایسه‌ای می‌دانند كه در خلال قصه میان زندگی مردم در مالزی و مردم ایران شده است.

اظهارنظر: سیدمحمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نشستی خبری درباره پاداش گفته بود: «فیلم‌هایی كه با خط قرمز و معیارهای اسلامی و ایرانی همخوانی ندارند، قابلیت نمایش ندارند و بنابراین توقیف می‌شوند. »

تبریزی نیز درباره سریال قصه‌های رودخانه اردیبهشت پارسال گفته این سریال تنها در صورتی اجازه پخش می‌یابد كه «برخی از مسؤولان تلویزیون عوض شوند!» تبریزی درباره این سریال می‌گوید: «سریال زمان آقای لاریجانی و حیدریان ساخته شده بود و وقتی كه این مجموعه آماده نمایش شد، آنها رفتند و گروه جدیدی آمدند كه با آن مخالفت كردند، اما تأكید دارند كه چون موقعیت ما با موقعیت آنها به عنوان دو كشور اسلامی با هم مقایسه می‌شد، این همه مدت توقیف است.»

تبریزی همچنین در پاسخ به سوال خبرنگار سایت تابناك مبنی بر اینكه آیا وضعیت این سریال را پیگیری نكرده‌اید؟ می‌گوید:« چه كار كنیم؟ باید برخی مسؤولان تلویزیون عوض شوند!»

2-زمانی برای خاکستر؛ جلوتر از زمان خود؟

ماجرا: سریال شش قسمتی زمانی برای خاکستر اواخر دهه 70 به کارگردانی حمید بهمنی در ژانر دفاع مقدس برای شبکه یک ساخته شد. بهمنی سریال‌هایی چون ریشه در زمان، دولت عشق، شهر آفتاب و فیلم‌های سینمایی چون آن مرد آمد و ... را نیز کارگردانی کرده است.

این سریال اگر چه درجشنواره دفاع مقدس مشهد در سال 81 مورد تحسین واقع شد، اما گویا به دلیل مضمون ملتهب اجتماعی‌اش، همچنان پس از گذشت یک دهه به راحتی اجازه پخش نخواهد یافت. مجید مولایی تهیه‌کنندگی این سریال را برعهده داشت. شنیده می‌شود مسؤولان تلویزیون دو – سه سال پیش از کارگردان پروژه دعوت کردند تا با حذف بخش‌هایی از سریال، زمینه را برای پخش آن آماده کند که با استقبال کارگردان نیز مواجه شد، اما، با وجود تحقق خواسته‌های مسؤولان، همچنان خبری از روی آنتن رفتن آن نیست.

تنها نمایش مجموعه، یک قسمت، آن هم در جشنواره دفاع مقدس مشهد بود.

بازیگران: محمد کاسبی، جعفر دهقان، اشکان خطیبی، لیلا شوقی، پوراندخت مهیمن، منصور خاکی و ... در این سریال بازی داشته‌اند. شنیده می‌شود، خطیبی که در آن مقطع چندان بازیگر شناخته شده‌ای نبود، بازی جذاب و اثرگذاری در سریال داشته است.

قصه: زمانی برای خاکستر براساس فیلمنامه سیدسعید رحمانی، قصه آزاده‌ای است که پس از سال‌ها اسارت به میهن بازمی‌گردد و با جامعه‌ای متفاوت از روزهای قبل از جنگ مواجه می‌شود. موقعیت‌های متضاد و تنش‌زایی که او با آنها درگیر می‌شود، چهره یک نقد تند اجتماعی را به خود می‌گیرد.

اظهارنظر: بهمنی با اشاره به اینکه سریالش حول محور جمله‌ای از امام (ره) (نگذارید مردان عرصه دفاع مقدس در پیچ و خم زندگی گرفتار آیند) ساخته شده، به خبرنگار ما می‌گوید: «به نظرم چون در دولت اصلاحات، فضا برای پخش این سریال فراهم نبود، مسؤولان رضایت به پخش آن ندادند، اما نمی‌دانم چرا حالا که بسیاری از آثار تندتر از سریال من به پخش رسیده‌اند، امکان روی آنتن رفتن آن به وجود نمی‌آید.»

او اضافه می‌کند: «زمانی برای خاکستر، نقد جامعه‌ای است که قدر ارزش‌ها را نمی‌داند و پیام ما این بود که اگر در جامعه‌ای افرادی فرهنگ‌ها و ارزش‌ها را نادیده بگیرند، جامعه به انحراف کشیده می‌شود. البته ما راهکار هم ارائه دادیم و این طور نبود که صرفاً انتقاد یا سیاه‌نمایی کنیم».

بهمنی می‌گوید: «‌مسؤولان اعتقاد دارند محتوا و مضمون این سریال جلوتر از زمان خود است و هنوز زمان برای پخش آن مناسب نیست».

3-كمی آن‌ورتر؛ بی‌پولی!

ماجرا: سریال كمی آن‌ورتر به كارگردانی مسعود فروتن اوایل دهه 80 برای گروه اقتصاد شبكه یك در شش یا هفت قسمت ساخته شد. گروه اقتصاد در دهه 70 و اوایل دهه جاری، در امر ساخت برنامه‌های نمایشی پرتلاش بود. تولید این سریال به دلیل مشكلات مالی ناتمام ماند. البته به گفته كارگردان، این سریال اصلاً مجوز تولید نداشت و همین، عامل اصلی گرفتاری آن شد.

بازیگران: سیاوش مفیدی، امید زندگانی، امیرغفارمنش، ساناز سماواتی، تانیا جوهری، و ...

قصه: كمی آن‌ورتر از لحاظ خط اصلی داستانی شباهت بسیاری به مجموعه روزگار جوانی (اصغر توسلی) دارد.این سریال قصه چند جوان دانشجو است كه در خانه‌ای اجاره‌ای كنار یكدیگر زندگی می‌كنند. در طول قصه و در جریان داستان‌هایی كه این جوانان با آنها رو‌به رو می‌شوند، مفاهیم اقتصادی و راهكارهایی برای صرفه‌جویی مطرح می‌شد.

دلایل: گفته می‌شود مسؤولان گروه اقتصاد وقت تلویزیون بودجه لازم را در اختیار كار قرار ندادند و تولید آن ناتمام ماند، اما ماجرا به همین جا ختم نشد و عدم همكاری تهیه‌كننده و خودداری او از پرداخت مطالبات عوامل و بازیگران، این سریال سفارشی را ناكام گذاشت.

4-كلانتری 99؛ حساسیت‌های نیروی انتظامی

ماجرا: سعید عالم‌زاده را در سینما با توكیو بدون توقف می‌شناسند. او كه این روزها سریال آسمان همیشه ابری نیست را مقابل دوربین دارد، سال 1384 مجموعه كلانتری 99 را برای شبكه تهران كلید زد. فرهاد گلی‌ تهیه‌كننده كار بود و فیلمنامه آنرا علیرضا ناظرفصیحی نوشت.

در آن سال بیش از 60 قسمت سریال تصویربرداری شد و حتی در چند مقطع، سازندگان از آغاز پخش کار خبر دادند كه این طور نشد.

دلایل: اتفاقات این سریال در یك كلانتری روی می‌داد و به جهت رویكرد طنز، مجموعه مملو از شوخی‌های كلامی و رفتاری بود كه به مذاق نیروی انتظامی، به عنوان نهاد سفارش دهنده پروژه، خوش نیامد. ضمن اینكه در جریان ساخت سریال، طرح لباس كادر نیروی انتظامی تغییر یافت و عملاً مشكل را دو چندان كرد. اتفاقی كه به نوعی بین ارتش و سریال جواد رضویان (قرارگاه مسكونی) نیز روی داد، اما آن مجموعه به هر حال روی آنتن رفت.

بازیگران: مهدی صبایی، شهاب عباسی، خشایار راد، امیر غفارمنش، نفیسه روشن، محمود بصیری، سیامك اشعریون.

اظهارنظر: سعید عالم‌زاده، تابستان دو سال پیش درباره وضع این سریال، مواردی را مطرح كرد كه البته قطعیت نیافت. او پنجم شهریور 1387 به مهر گفت: كلانتری 99 سال 84 به دلیل اختلاف نظرهایی كه در بخش‌های مختلف نیروی انتظامی به وجود آمد در نیمه راه تولید متوقف شد، اما در هفته‌های اخیر در چند جلسه با نیروی انتظامی توافق‌هایی حاصل شده تا مجموعه دوباره مقابل دوربین برود. در آن مقطع 63 قسمت از مجموعه 90 قسمتی كلانتری 99 را ضبط كرده بودیم كه تنها سه قسمت آن روی آنتن رفت. با مخالفت سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی تصویربرداری متوقف شد و از آن زمان من و مسؤولان شبكه تهران در پی پخش آن بودیم، اما مشكلاتی وجود داشت كه مانع می‌شد.

قرار است در پایان قصه تغییرهایی بدهیم و چند شخصیت تعدیل شوند. با تأمین بودجه لازم مجموعه را كلید می‌زنیم و احتمالاً با حذف بعضی بخش‌ها كه قبلاً در نظر داشتیم، مجموعه در كمتر از 90 قسمت تمام می‌شود. فراهم كردن مقدمه كار تا زمستان طول می‌كشد و احتمالاً تصویربرداری را همان زمان شروع می‌كنیم.

5-خونمردگی؛ حاشیه مهمتر از متن!

ماجرا: خونمردگی یكی از پرحاشیه‌ترین سریال‌هایی است كه بارها تا مرز پخش پیش رفت، اما ناكام ماند.

خونمردگی (با نام قبلی خون بها) ساخته جواد مزدآبادی است و محمدرضا شفیعی، تهیه‌كننده پركار این روزها، تهیه‌كنندگی آن را برعهده داشت. این سریال سال 86 برای پخش از شبكه یك كلید خورد و قرار بود ایام محرم در 14 قسمت 50 دقیقه‌ای روی آنتن رود.

بازیگران: لیلا اوتادی، پولاد كیمیایی، سیاوش طهمورث، عبدالرضا اكبری، حبیب دهقان‌نسب، سولماز غنی، شهرام عبدلی و ...

قصه: داستان این سریال به نویسندگی سعید نعمت ا.... درباره جوان ورزشكاری است كه بعد از حضور در مسابقات جهانی به ایران بازگشته و با قتل مشكوك برادرش مواجه و در ادامه، با یك دختر پرورشگاهی آشنا می‌شود. همین آشنایی، زمینه‌‌ساز اتفاقاتی در سریال می‌شود.

دلایل: در نخستین شایعاتی كه حول توقیف شدن سریال می‌گشت، گروهی مخالفت رییس صدا و سیما را با حضور یكی از بازیگران آن، دلیل اصلی توقیف كار می‌دانستند، اما اینكه ضرغامی مخالف بازی لیلا اوتادی در تلویزیون است، با پخش سریال اشك‌ها و لبخندها‌ی حسن فتحی (نوروز 88) با بازی اوتادی، كمتر جدی گرفته شد.

پس از آن نوع ارتباط دو شخصیت اصلی قصه، با بازی اوتادی و كیمیایی به عنوان علت اصلی بایگانی شدن سریال مطرح شد، اما با این حال تلویزیون هیچگاه دلیل واقعی عدم پخش این سریال را مطرح نكرد. جالب آنكه در آخرین خبر- كه البته صحت آن هنوز تأیید نشده- شنیدیم امكان دارد این سریال پس از پایان پخش كلانتر 3 روی آنتن رود.

اظهارنظر: تهیه‌كننده (21 بهمن 86): تا به حال 8 قسمت از مجموعه برای پخش آماده شده است ولی علی‌رغم اعلام پیشین مبنی بر پخش سریال در ماه صفر، هنوز زمان مشخصی برای پخش آن در نظر گرفته نشده است. با این احوال احتمالاً پخش سریال خونمردگی به زمان دیگری موكول شده است.

كارگردان (در گفت‌وگو با فارس): كار ساخت سریال خونمردگی به پایان رسیده و برای پخش به شبكه تحویل داده شده است، اما من از زمان پخش آن اطلاعی ندارم. من به عنوان كارگردان كار را ساخته و تمام كرده‌ام ولی از سرنوشت آن و زمان پخشش اطلاعی ندارم و پی‌گیری نیز كرده‌ام.

كارگردان در گفت‌وگو با فارس (10 مرداد 88): گفت: این سریال قرار بود بعد از سریال سایه تنهایی روی آنتن برود و من از دلیل عدم پخش آن اطلاعی ندارم. قرار بود اولین قسمت این سریال از روز پنجم مردادماه، روی آنتن شبكه یك سیما برود، اما نرفت و من نیز دلیل عدم پخش سریال را نمی‌دانم.

این سریال یكبار تعدیل و برای پخش آماده شده بود. ولی روی آنتن نرفت. بعد از مدتی دوباره در كنداكتور قرار گرفت و یكسری تعدیل‌های دیگر نیز روی آن انجام شد ولی در نهایت من از دلیل عدم پخش این سریال در تلویزیون بی‌خبرم.

البته پخش این سریال با توجه به اینكه موضوع آن در محرم می‌گذرد؛ در ماه شعبان از تلویزیون دور از ذهن بود و خود من به عنوان كارگردان خوشحالم كه این سریال در این زمان به روی آنتن نرفت. خونمردگی تا به حال 3 بار برای پخش آماده شده ولی هربار به دلایلی از پخش آن جلوگیری شده است.

منبع: بانی فیلم