پرده سینما

معجزه‌ی جناب جادوگر؛ نگاهی به «سونات پاییزی» ساخته‌ی اینگمار برگمان

پیمان عباسی‌نیا


 







 

هر پنج‌شنبه، طعم سینما را در پرده سینما بچشید!

 

با طعم سینما، سینما را از دریچه ای تازه ببینید!

 

نقد و بررسی فیلمهای مهم تاریخ سینما در طعم سینما

 

 

 

 

 

Autumn Sonata به سوئدی: Höstsonaten))

كارگردان: اینگمار برگمان

فيلمنامه: اینگمار برگمان

بازيگران: اینگرید برگمن، لیو اولمان، لنا نایمان و...

محصول: فرانسه، آلمان غربی و سوئد؛ ۱۹۷۸

زبان: سوئدی

مدت: ۹۴ دقیقه

گونه: درام

درجه‌بندی: PG

جوایز مهم: جایزه‌ی گلدن گلوب بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان، ۱۹۷۸

 

 

طعم سینما - شماره‌ی ۱۴: سونات پاییزی (Autumn Sonata)

 

 

فیلم سونات پاییزیاوا (با بازی لیو اولمان) برای مادرش، شارلوت (با بازی اینگرید برگمن) نامه‌ای مهرآمیز می‌فرستد و او را دعوت می‌کند تا پس از ۷ سال به دیدن‌اش بیاید. شارلوت یک نوازنده‌ی مطرح پیانوست که به‌تازگی دلداده‌اش لئوناردو را از دست داده. اوا بسیار گرم و پرشور از مادرش استقبال می‌کند. اوضاع بر وفق مراد است تا این‌که شارلوت پی می‌برد دختر معلول‌اش، هلنا (با بازی لنا نایمان) هم با اوا زندگی می‌کند...

برگمان و فیلم‌های برگمان، بی‌نظیر و منحصربه‌فردند. او با نبوغ مثال‌زدنی‌اش از هیچ و نزدیک به هیچ، همه‌چیز می‌سازد. کارگردانی را نمی‌شناسم که توانسته باشد در ترسیم روابط انسانی حتی به پشت دروازه‌های قلعه‌ی غیرقابل دسترسی "آقای برگمان" رسیده باشد. کافی است آدم‌ها و فضاهای برگمان را دست هر فیلمساز دیگری بسپارید و از او بخواهید بین یک ساعت و نیم تا دو ساعت "فیلم" بسازد؛ فیلمی درگیرکننده که صدالبته کسالت‌بار هم نباشد.

سینمای برگمان، سینمای کلوزآپ است؛ سینمای نزدیک شدن به کاراکترها تا مغزِ استخوان‌هایشان، سینمای رسوخ به جان و روح شخصیتِ روی پرده. سونات پاییزی یکی از شاخص‌ترین یادگارهای برگمان است که از تعاریف پیش‌گفته مستثنی نیست؛ می‌شود ادعا کرد که تمام فیلم‌های برگمان به‌نوعی واجد خصوصیات فوق‌الذکرند و برشمردن چنین ویژگی‌هایی در تحلیل و بررسی‌ هر ساخته‌ی او اجتناب‌ناپذیر است.

برگمان هم‌چنین بهتر و باریک‌بینانه‌تر از هر فیلمساز مؤنث تاریخ سینما، زنان فیلم‌هایش را به تصویر درآورده است. زنان آثار برگمان، باورپذیرترین و واقعی‌ترین زنانی هستند که تا به حال بر پرده‌ی نقره‌ای جان گرفته‌اند. در سونات پاییزی نیز نظاره‌گر دو تن دیگر از زنان بی‌همتای سینمای برگمان هستیم: یک مادر و دختر با نام‌های شارلوت و اوا. شارلوت، مادر خوبی برای دو دخترش نبوده است؛ همان‌طور که همسری وفادار و شایسته. او زندگی خانوادگی‌اش را به‌خاطر موسیقی و سفرهای متعدد کاری تباه کرده است. مادری سنگدل، مغرور و ازخودراضی که هرچند در ابتدا دم به تله‌ی گفتگوهای عاطفی با دخترش نمی‌دهد ولی رفته‌رفته‌ در گرداب خاطرات تلخ اوا غرق و خلع سلاح می‌شود. خاطراتی که در تیره‌ و تار شدن تحمل‌ناپذیرشان همواره شارلوت نقش اول را بر عهده داشته است.

لابه‌لای حرف‌های اوا از کودکی و نوجوانی وحشتناکی که پشت سر گذاشته، دستگیرمان می‌شود در ابتلای هلنا به اختلال ذهنی هم باز مادر تقصیرکار بوده است. حالا دلیل به‌هم‌ریختگی شارلوت از فهم حضور نامنتظره‌ی هلنا را درمی‌یابیم. اوا، همسر مهربان و همدلی به‌نام ویکتور (با بازی هالوار بیورک) دارد که یک کشیش است و ۲۰ سال از او بزرگ‌تر. تنها فرزند آن‌ها اریک در ۴ سالگی غرق شده است. شارلوت مادری است که تسلای خاطر بودن برای فرزندان‌اش را بلد نیست؛ او حتی نمی‌داند هلنا در کودکی عاشق شکلات بوده و نه اوا(!) درحالی‌که اوا به جزئیاتِ تمام عادات و علایق مادرش واقف است.

سونات پاییزی را از یک منظر، می‌توان یک دوئل به‌تمام‌معنای بازیگری محسوب کرد؛ دوئلی نفس‌گیر میان ستاره‌ی درخشان سینمای کلاسیک و بازیگر بزرگ چند فیلم از آثار برجسته‌ی برگمان. در هیچ‌یک از همکاری‌های لیو اولمان و اینگمار برگمان -از پرسونا (Persona) تا ساراباند (Saraband)- حضور اولمان را تا این اندازه قدرتمند ندیده بودم. او در ایجاد حس انزجارمان از شارلوت کاملاً موفق عمل می‌کند! اینگرید برگمن هم در این آخرین نقش‌آفرینی سینمایی‌اش گرچه پا به سن گذاشته -و حالا می‌دانیم با سرطان هم دست‌وُپنجه نرم می‌کرده است- هنوز با وقار و شکوه یک فوق ستاره -چنان‌که سال‌ها در هالیوود چنین مقامی داشت- به کاراکتر پیچیده‌ی شارلوت حیات می‌بخشد. برگمن به‌خاطر ایفای این نقش -حدود ۴ سال پیش از مرگ‌اش- برای هفتمین و آخرین‌بار کاندیدای اسکار شد.

بازی‌های درجه‌ی یک از دیگر امتیازات غیرقابل انکار این فیلم و سایر فیلم‌های برگمان است. در این میان، سکوت و بازی در سکوت، در هرچه برجسته‌تر کردن نقش‌آفرینی‌های بازیگران آثار اینگمار برگمان، کارکردی اساسی دارد. در سونات پاییزی نیز بخشی از توفیق و درخشش اینگرید برگمن و لیو اولمان به سکوت‌های بی‌بدیل‌شان بازمی‌گردد. علی‌الخصوص سکانس مهم پیانونوازی دختر و مادر و حالات چهره‌ی هر بازیگر هنگام ساز زدن دیگری.

موسیقی نیز پیوندی جدانشدنی با آثار برگمان دارد؛ آدم‌های این فیلم و ساراباند که اصلاً موسیقی‌دان و موسیقی‌شناس هستند. گرچه برای سونات پاییزی اختصاصاً موسیقی نوشته نشده و نام آهنگساز در عنوان‌بندی غایب است؛ اما نقش موزیک در این فیلم را نمی‌توان انکار کرد. دلیل انتخاب موسیقی فیلم از میان ساخته‌های فردریک شوپن [۱] در خلال یکی از دیالوگ‌های شارلوت روشن می‌شود؛ شارلوت طی همان سکانس نواختن پیانو، می‌گوید: «موسیقی شوپن، طعنه‌زن و مغروره.» (نقل به مضمون) خصوصیاتی که دقیقاً درمورد خود او صدق می‌کنند.

دیالوگ شاهکار سونات پاییزی را در نقطه‌ی اوج و فصل کلیدی فیلم، یعنی همان زمان مکالمه‌ی شبانه‌ی مادر و دختر، از زبان اوا می‌شنویم: «آدمایی مثه تو هیولا هستن، شماها رو باید حبس کرد تا آزارتون به کسی نرسه.» (نقل به مضمون) شارلوت با نیمه‌تمام گذاشتن سفر و ناپدید شدن ناگهانی‌اش، این‌بار هم به‌شکل دیگری به اوا و هلنا ضربه می‌زند. با این‌همه اوا طی سکانسی قرینه‌ی فصل آغازین، با نوشتن نامه از مادرش طلب بخشش می‌کند -و درواقع خودش هم مادر را می‌بخشد- چرا که به‌علت سرزنش‌های سهمگین مادرش گویا گرفتار عذاب وجدان شده و شاید هم به‌خاطر این‌که شارلوت جایی از فیلم به تجربه نکردن عشق و محبت از ایام کودکی و هرگز بزرگ نشدن‌اش اشاره می‌کند (برگمان اینجا به شارلوت هم مقداری حق می‌دهد).

در تاریخ سینما کم نبوده‌اند فیلم‌هایی با کاراکترها و لوکیشن‌های محدود؛ اما محاط در عرصه‌های کسالت، دچار پزهای روشن‌فکرانه و اغلب مبتلا به مرض شکنجه کردن تماشاگران بخت‌برگشته‌ای که حتی جرئت ترک سالن را نداشته‌اند؛ لابد از هراس برچسب "کوته‌فکری" خوردن! به‌عنوان نمونه، به‌یاد بیاورید مهملِ بی‌خودی تحویل گرفته‌ شده‌ای مثلِ عشق (Amour) میشائل هانکه را. برگمان اداهای روشن‌فکری درنمی‌آورد؛ فیلمسازی که با ۳-۲ شخصیت و ۴-۳ اتاق، معجزه‌ای هم‌چون سونات پاییزی خلق می‌کند، قطعاً جادوگر است!

 

 

پیمان عباسی ­نیا

پنج‌شنبه ۲ مرداد ۱۳۹۳

 

[۱]: Frédéric Chopin، نوازنده‌ی پیانو و آهنگساز بزرگ قرن نوزدهم میلادی که به "شاعر پیانو" شهرت داشت.

 

 

برای مطالعه‌ی شماره‌های دیگر، می‌توانید لینک زیر را کلیک کنید:
     نگاهی به فیلم‌های برتر تاریخ سینما در صفحه‌ی "طعم سینما"


 تاريخ ارسال: 1393/5/2
کلید واژه‌ها:

نظرات خوانندگان
>>>l.t:

توی اکثر تحلیلایی خوندم نقش کشیش( شوهر اوا ) و خیلی کمرنگ دیدم , دیالوگای کمی داشت و در بیشتر گفتگوهایی ام که داشت در مورد اوا حرف میزد و تا حدودی قسمت هایی از ناخوداگاه انا رو نشون میداد . اگه تو تحلیل به بیشتر به این شخصیت توجه میشد بهتر بود یا هلنا , در مورد هلنا ام در تحلیل کوتاهی شده .

1+0-

يكشنبه 4 آذر 1397



>>>M.a:

درود! فیلم شاهکار بود اما بحث بنده جملات آخر شماست! Amour مهمل بی خودی تحویل گرفته شده؟ بهترین نمونه خشونت در تاریخ سینما در کارهای هانکه نشون داده میشه. خشونت صریح تلخ و سرد و هیچ نمونه ی دیگه ای نداره همین باعث میشه که افرادی مثل من که در زمینه روانشناسی و خشونت مطالعاتی داشتیم به فیلم هاش بسیار علاقمند باشیم! چون خشونت واقعی رو فقط و فقط هانکه هست که میتونه ترسیم کنه در بین تمام کارگران های بزرگ تاریخ! پس نه هانکه ادای روشنفکری در میاره نه فیلم هاش خسته کنندست! هانکه فلسفه فیلمسازیش تصویر کشیدن خشونت به بهترین شکل و نشون دادن مرز های روابط انسانی بر این رابطه ست و به جرات میگم در زمینه خودش رقیب نداره. در ضمن خسته کننده بودن فیلم های هانکه اصلا دلیل خوبی بر بد بودنش نیست چون اولا به سلیقه شما خسته کنندست به شخصه خیلی هارو می شناسم که از تک تک لحظات لذت بردن و در ضمن بلاتار هم فیلم تانگوی شیطان رو تو 6 ساعت تحویل ملت داد پس چون خسته کنندست فیلم بدیه؟ اگه قراره فیلم خسته کننده نباشه که بهتره بریم مدمکس ببینیم هم لااقل هم خسته کننده نیست هم فیلم خوبیه!

9+1-

شنبه 29 اسفند 1394



>>>محمود:

نمیدونم چرا واژه شاهکار برای فیلم های استاد واژه ی حقیریه هربار به کاراش رجوع میکنم احساس میکنم نه هنوزم میشه شاهکار دید یجور فیلماش ادمو بد عادت میکنه اینکه دیگه هر کاری رو نمیتونی تحمل بکنی مخصوصا سینمای هالیوود چند سال اخیر انگار تمام حرف هایی که یه فیلمساز میتونه بزنه رو قبلا برگمان زده .درجایی خوندم که نوشته بود برگمان کارگردان فرصت طلبی نیست و دنبال سوژه نمیگرده ،خودش سوژه رو خلق میکنه و لابه لای فیلماش حرفای دلشو میزنه که به دل هم میشینه .به شخصه برگمان رو در کنار کیشلوفسکی دو پیامبر(انسان و عشق) با رسالت سینما میدونم .

3+1-

پنجشنبه 6 اسفند 1394



>>>مهدی پور*:

برگمان عزیز...برگمان در وادی هنر هفتم نابغه زمانش بود... از قول برگمان عزیز: « فیلم به مثابه رویا، فیلم به مثابه موسیقی. هیچ شکلی از هنر همچون فیلم مستقیم به عواطف ما، عمیق، درونِ اتاق تاریک و روشن روح ما رخنه می کند...»

10+0-

يكشنبه 12 مرداد 1393



>>>مهران:

اینگرید برگمن مثل سابق حضور موفقی داشت.

8+0-

جمعه 10 مرداد 1393



>>>همایون:

به نظرم باید فیلم های معروف تاریخ سینما رو مثل سونات پاییزی یا کار های کارگردانای مطرح رو تو تلویزیون اونقد نشون بده تا مردم دیالوگ هاشون از بَر بشن مثل دیالوگ های یانگوم... یه جور ظلمه در حق مردم اینقد فیلم بد نشونشون دادن وقتی اینهمه فیلم خوب هست.

8+0-

چهارشنبه 8 مرداد 1393



>>>**زمانی**:

سونات پاییزی فیلم ستاره‌هاس...اینگرید برگمن و لیو اولمان هر دو ستاره ان...اینگمار برگمان ستاره س...

11+1-

سه‌شنبه 7 مرداد 1393



>>>ن.مهدوی:

سونات پاییزی فيلمي كامل است.احساسات دارد،موسیقی خوب و شنیدنی دارد،فلسفه دارد،دیالوگ های تاثیرگذار دارد،بازیگران قابل دارد و....

10+0-

سه‌شنبه 7 مرداد 1393



>>>ثمین:

«موسیقی شوپن، طعنه‌زن و مغروره.» شوپن رو منم دوس دارم... فیلم مورد علاقم رو نقد مثبت کردید:)

22+0-

يكشنبه 5 مرداد 1393



>>>سیاح:

فیلم خیلی عمیقی بود. دوست داشتمش:]

22+0-

يكشنبه 5 مرداد 1393



>>>Hamze:

برگمان و فیلم‌های برگمان، بی‌نظیر و منحصربه‌فردند. او با نبوغ مثال‌زدنی‌اش از هیچ و نزدیک به هیچ، همه‌چیز می‌سازد... عاااااااااالی بوووووود؛-0

20+0-

يكشنبه 5 مرداد 1393



>>>laleh:

سونات پاییزی هم به دلیل کارگردانی هم بازیِ هنرمندانی نامدار مورد توجه قرار گرفته و باید دیده شود. متشکر از تحلیل محکم تان.

25+0-

شنبه 4 مرداد 1393



>>>هُدا:

لیو اولمان یک نابغه س!!! من عاشق سادگی چهره و لباسشم. همیشه تو فیلمایی که بازی کرده نقش یه آدم خاصه که نمیشه نادیده ش گرفت.

25+0-

شنبه 4 مرداد 1393



>>>Jim:

Hello.Thank you very much mr almasi niya.

25+0-

شنبه 4 مرداد 1393



>>>Omid:

سلام آواها و نجوا ها-سکوت-مهر هفتم-توت فرنگی‌های وحشی-صحنه یک ازدواج رو از برگمان دیدم. آواه و نجوا ها رو از همه بیشتر دوست داشتم.

26+0-

شنبه 4 مرداد 1393



>>>پژمان.ع:

حادثه های زیادی رو به یاد دارم. اما فیلمهای پرمعنای زیادی رو هم دوست دارم. مث "ماجرا" و "کسوف" آنتونیونی. مث "آلفاویل" گدار. مثل فیلمهای برادران تاویانی... اما برگمن نه! کسل کننده است برای من.

14+20-

جمعه 3 مرداد 1393



>>>ستاری از مشهد:

خیلی به دور از انصافه حرفتون داداش (پژمان.ع)!!!!برای دیدن فیلم باید حوصله داشت. از اینهمه حادثه که در فیلم های مختلف دیدین کدومو خیلی یادتونه؟ فیلم های پر از حادثه فقط تاثیر آنی دارن. فیلم های برگمان حادثه ی بزرگش درون انسان ها اتفاق می افته. هم انسان درون فیلم و هم انسان بیینده ی فیلم. با برگمان مهربان تر باشید...

30+2-

جمعه 3 مرداد 1393



>>>پژمان.ع:

در عمرم به زحمت توانستم فیلمی از اینگمار برگمن را تا آخر تماشا کنم، یا ازش لذت ببرم. این فیلم را هم چندی پیش به خاطر فیلمبرداری درخشانش دیدم و فقط تحملش کردم. بنظر من اینگمار برگمن غیرهنری ترین فیلمساز "هنری" است.

5+36-

جمعه 3 مرداد 1393



>>>جمال‌الدین-ف:

(بازی‌های درجه‌ی یک از دیگر امتیازات غیرقابل انکار این فیلم و سایر فیلم‌های برگمان است.) صد درصد با این حرفتون موافق هستم. اصلا بازی بد تو فیلماش نیس همه درجه یک ان. دست مریزاد برگمان:)

35+0-

جمعه 3 مرداد 1393



>>>هانی:

خیلی خوب بود رفیق.ممنونم.پیروز باشی.

34+0-

جمعه 3 مرداد 1393



>>>سامان.الف:

«آدمایی مثه تو هیولا هستن، شماها رو باید حبس کرد تا آزارتون به کسی نرسه.» خیلی تکان دهنده بود...

35+0-

جمعه 3 مرداد 1393



>>>+همتی+:

شاهد شاهکاری هستیم در سونات پاییزی که یکی ست. مثل تابلوی مونالیزا که یکی ست!

35+0-

جمعه 3 مرداد 1393



>>>حاجیان:

فیلم مورد علاقمه.

33+0-

جمعه 3 مرداد 1393



>>>eli:

[LIKE]

36+0-

پنجشنبه 2 مرداد 1393



>>>آرمیتا صمدی:

این فیلمِ خوش ساخت، داستانی داره به دور از حاشیه،ساده اما پخته و پرداخت شده به طوری که اصلاً نیازی نیست حتی اسم شخصیت ها رو بدونیم حتی می شه بدون ترجمه دیدِش، فقط به خاطر لذت بردن از احساسات و دیدن میمیک بازیگران و نشان دادن رنجی که کشیده اند... برگمان یکی از جاودان ترین اسم های تاریخ سینماست که بیخود نیست که برگمانه! تحلیل جالبی بود. امیدوارم از برگمان بیشتر بنویسید.

38+0-

پنجشنبه 2 مرداد 1393



>>>A.A:

اینجا و در دنیایی واقعی است! مادر و دختری بعد از سال ها با هم ملاقات می کنند. مادر خودخواه و سرکش، دختر آسیب دیده و دلخور از مادر... این داستان ساده ی فیلم سونات پاییزی است که برگمان از آن برایمان تصویری می سازد که میخکوبمان می کند یا به قول جناب الماسی نیا جادویمان می کند! اصلاً سینما یعنی همین!

38+0-

پنجشنبه 2 مرداد 1393



>>>شاهین+:

بازیگران _Autumn Sonata_ همچون فیلم های قبلی برگمان از مشاهیر ماندگار هستند.

37+0-

پنجشنبه 2 مرداد 1393



>>>خادم:

اینگرید برگمن* و لیو اولمان* هر دو تاشون عالی ظاهر شدن. قابل تحسینه این همه قدرت و احساس که توی بازی شون هویداس...زنده باد.

39+0-

پنجشنبه 2 مرداد 1393



>>>َAli.n:

سلام متشکرم از اطلاع رسانی تون. لذت بردم. هم از فیلم هم از یادداشت تون.

40+0-

پنجشنبه 2 مرداد 1393



>>>kave:

سلام آقای الماسی نیا. انشاالله خوب باشید. آقا خیلی نقد خوبی کار کردید. مورد خوبی از برگمان رو انتخاب کردین. سونات پاییزی کار خیلی برجسته ای هست و مورد علاقه و توجه خیلی هاست.تشکر می کنم. یا علی.

40+0-

پنجشنبه 2 مرداد 1393



>>>سمیرا.دال:

برگمان اگر به قول شما جادوگر باشه یه جادوگر نابغه س... اصلا رقیب نداره این آدم...اصلا نمیشه فیلمی از برگمان رو شروع کرد و وسطاش گفت نمیتونم ببینم یا حوصلم سر رفت! مثه یه وظیفه میشه تموم کردن فیلماش! خب این واااقعا یعنی جادو!

44+0-

پنجشنبه 2 مرداد 1393



>>>sina:

Salam.ensafan in film shahkare

44+0-

پنجشنبه 2 مرداد 1393



>>>زینب کریمی:

سلام و خسته نباشید. من عاشق فیلم های برگمان م... خیلی خیلی خیلی حال و هوای فیلم هایش را دوست دارم. خانم لیو اولمان هم که بازیگر مورد علاقه من هستند در فیلم های برگمان حضور ثابت و موثری دارند در سونات پاییزی هم مثل همیشه فوق العاده بودند.متشکرم از پیشنهاد خوب دیدن این فیلم و همچنین نقد بسیار سنجیده تان. قلم تان نویسا و موفق باشید.

42+0-

پنجشنبه 2 مرداد 1393




فرم ارسال نظرات خوانندگان

نام (ضروري):
نظر شما (ضروري):
كد امنيتي (ضروري) :
كد امنيتي تركيبي از حروف كوچك انگليسي است. توجه داشته باشيد كه كد امنيتي به كوچك و بزرگ بودن حروف حساس است.