پرده سینما

راه بی‌‌نهایت؛ نگاهی به «کله‌پاک‌کن» ساخته‌ی دیوید لینچ

پیمان عباسی‌نیا

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

هر پنج‌شنبه، طعم سینما را در پرده سینما بچشید!

 

با طعم سینما، سینما را از دریچه ای تازه ببینید!

 

نقد و بررسی فیلمهای مهم تاریخ سینما در طعم سینما

 

 

 

 

 

Eraserhead

كارگردان: دیوید لینچ

فيلمنامه: دیوید لینچ

بازيگران: جک نانس، شارلوت استوارت، جین بیتس و...

محصول: آمریکا، ۱۹۷۷

زبان: انگلیسی

مدت: ۸۹ دقیقه

بودجه: ۱۰۰ هزار دلار

فروش: ۷ میلیون دلار

 

 

طعم سینما - شماره‌ی ۲۱: کله‌پاک‌کن (Eraserhead)

 

 

کله پاک کن ساخته دیوید لینچکله‌پاک‌کن فیلمی سینمایی با آهنگسازی، تدوین، نویسندگی، تهیه‌کنندگی و کارگردانی دیوید لینچ است! هنری اسپنسر (با بازی جک نانس) تک‌وُتنها در اتاقی که پنجره‌اش رو به دیواری آجری باز می‌شود، زندگی می‌کند؛ او با چشمان وحشت‌زده‌اش گویی که در هراسی دائمی به‌سر می‌برد... نوشتن یک خلاصه‌ی داستان سرراست برای چنین فیلم غیرمتعارفی -به‌جز این‌که شاید کار دشواری باشد- حتماً عبث هم هست!

به‌علاوه، از آنجا که کله‌پاک‌کن موافقِ جریان‌های شناخته‌شده‌ی سینما شنا نمی‌کند، برای تعیین گونه‌ی سینمایی‌اش نیز بایستی محتاطانه و دست‌به‌عصا عمل کرد. ضمن این‌که هرگز نمی‌توان منکر ارزش‌های آثار ماندگار و برجسته‌ی رده‌ی سینمای وحشت شد -که شخصاً به این ژانر علاقه‌ی ویژه‌ای دارم- ولی "فیلم‌ترسناک" خطاب کردن کله‌پاک‌کن به‌نوعی ظلم در حقّ این فیلم، آدرس غلط دادن به مخاطب و محدود کردن معانی نهفته در کله‌پاک‌کن محسوب می‌شود.

اصولاً کله‌پاک‌کن از قرارگیری در حیطه‌ی ژانری خاص فرار می‌کند؛ به‌عبارت دیگر، درست است که به‌عنوان مثال عناصر سه گونه‌ی سینمایی فانتزی، ترسناک و علمی-تخیلی در کله‌پاک‌کن قابل ردیابی هستند اما به‌وضوح شاهدیم که فیلم دیوید لینچ در هیچ‌کدام از این دسته‌ها نمی‌گنجد. کله‌پاک‌کن را باید بیش -و پیش- از هر طبقه‌بندی در گونه‌های متداول، فیلمی سوررئالیستی به‌حساب آورد. به‌شخصه هر زمان سخن از سینمای سوررئال به میان می‌آید -درعوضِ به‌یاد آوردن سگ آندلسی (An Andalusian Dog) لوئیس بونوئلِ فقید مثلاً- بی‌درنگ پلان‌هایی از کله‌پاک‌کن دیوید لینچ در خاطرم جان می‌گیرند.

کله‌پاک‌کن در عین حال به‌واسطه‌ی نوع صحنه‌پردازی، سیاه‌وُسفید و کم‌دیالوگ بودن‌اش، سینمای صامت اکسپرسیونیستی را نیز به ذهن متبادر می‌کند. لینچ، فیلم‌اش را سرشار از نمادها و نشانه‌هایی کرده است که رمزگشایی از هریک، احتیاج به تحلیلی موشکافانه و سکانس به سکانس -اگر نگویم: پلان به پلان!- دارد و البته شناخت و فرصت کافی هم می‌طلبد. علی‌رغم این‌که ساخت فیلم به سالیان دهه‌ی ۷۰ میلادی بازمی‌گردد، تاریخ مصرف ندارد و هنوز که هنوز است در کمال صحت و قدرت کار می‌کند.

با وجود این‌که فیلمبرداری کله‌پاک‌کن تحت ‌عنوان نخستین ساخته‌ی بلند سینماییِ لینچ -گویا عمدتاً به‌دلیل مشکلات مالی- چند سال به طول انجامیده است، با فیلم یک‌دستی روبه‌رو هستیم که حداقل با یک‌بار دیدن‌اش نمی‌توان گاف گنده‌ای پیدا کرد. صداگذاری مؤثر در ایجاد حال‌وُهوای خفقان‌آور، چهره‌پردازی و نحوه‌ی آرایش موی نامعمول هنری، صحنه‌آرایی دنیایی که در آن روزگار می‌گذراند، آکسسواری که خاصّ فیلم و محل زندگی کاراکتر اصلی -یعنی: اتاق شماره‌ی ۲۶- طراحی شده‌اند و از همه مهم‌تر: نوزاد ناقص‌الخلقه و عجیب‌وُغریب هنری، همگی در حدّ اعلایی از کیفیت قرار دارند؛ کیفیتی که به باورپذیری هرچه بیش‌تر جهان رؤیاگونه و فراواقع‌گرایانه‌ی فیلم کمک می‌کند.

به نقل از سایت کرایتریون (Criterionکله‌پاک‌کن از جمله فیلم‌های محبوب استنلی کوبریک به‌شمار می‌رفته است؛ هم‌چنین گفته شده که کوبریک کنجکاو بوده پی ببرد دیوید لینچ چطور فرزند دفرمه‌ی هنری را خلق کرده است. اگر فیلم را دیده باشید، به کوبریک حق می‌دهید که تشنه‌ی سر درآوردن از چگونگی سازوُکار نوزاد غیرعادی باشد! کله‌پاک‌کن در ۱۹۷۷ به اکران رسید ولی موجود هیولامانند به‌قدری "زنده" و "باورکردنی" از آب درآمده که انگار با اسپشیال‌افکت‌های امروزی روی پرده جان گرفته است. یادآور می‌شوم کله‌پاک‌کن علاوه بر این‌که ۳۷ سال قبل تولید شده، تنها حدود ۱۰۰ هزار دلار بودجه داشته است!

طبق آنچه قبل‌تر اشاره کردم، کله‌پاک‌کن می‌تواند برای نشانه‌شناسان خوراک لذیذی فراهم آورد! زیرا تقریباً هر چیزی که در این فیلم می‌بینید، نماد و نشانه‌ی چیز دیگری است. از بررسی جزء به جزء مفاهیم پنهان در سکانس‌های فیلم به این دلیلِ موجه پرهیز می‌کنم که معتقدم فیلم‌های این‌چنینی را نباید در چهارچوبِ تنگِ یک‌سری تعابیر خاص، محدود کرد بلکه بایستی اجازه داد تماشاگر بی‌واسطه با جهانِ تصاویر منحصربه‌فردشان مواجه شود.

کله‌پاک‌کن فیلم دشواریاب و متفاوتی است که دیدن‌اش مقادیری بردباری و تحمل می‌خواهد؛ حتی شاید آزرنده باشد به‌طوری‌که گاه به‌نظر می‌رسد دیوید لینچ در کله‌پاک‌کن هیچ قصدی به‌جز شکنجه کردن تماشاگران فیلم‌اش ندارد! قرار نیست که معشوق همیشه رام و آرام و سربه‌زیر باشد؛ پاره‌ای وقت‌ها سرکشی هم می‌کند، چموش است و کنار آمدن با او و درست درک کردن‌اش، شکیباییِ بیش‌تری می‌طلبد. این‌ها را که گفتم، عشاقِ واقعی سینما خیلی خوب می‌فهمند.

به‌دنبال ظاهر شدن تیتراژ پایانی، اولین جمله‌ای که به فکرم هجوم آورد، این بود: کله‌پاک‌کن یک کابوس وحشتناک تمام‌نشدنی است. جالب بود که بعدها روی یکی از پوسترهای فیلم، به چنین عبارتی برخوردم: "آگاه باشید که کابوس تمام نشده است!" به‌نظرم جان‌مایه‌ی فیلم هم غیر از این نمی‌تواند باشد: زندگیِ این‌دنیاییِ بشر، کابوسی ادامه‌دار است؛ از هر طرف که رفتم جز وحشت‌ام نیفزود/ زنهار از این بیابان وین راه بی‌‌نهایت.

 

پیمان عباسی ­نیا

دو‌شنبه ۲۷ مرداد ۱۳۹۳

 

 

برای مطالعه‌ی شماره‌های دیگر، می‌توانید لینک زیر را کلیک کنید:
     نگاهی به فیلم‌های برتر تاریخ سینما در صفحه‌ی "طعم سینما"


 تاريخ ارسال: 1393/5/27
کلید واژه‌ها:

نظرات خوانندگان
>>>jafar:

یک فیلم شاهکار از دیوید لینچ!

2+0-

چهارشنبه 17 مهر 1398



>>>بابک:

قطع یقین این فیلم برای مخاطب خاص از خواص ساخته شده. سوالی که برایم مطرح است اینه که آیا میشود به اثر پسوند هنری چسباند؟

3+5-

پنجشنبه 13 اسفند 1394



>>>بهرام.نون:

فیلم های معنا گرا و پر ابهام و پر رمز و راز را همیشه دوست داشتم و فکر می کنم ارزش دیدن دارند گرچه شاید سخت باشد دیدن و تحمل شان!

39+1-

پنجشنبه 30 مرداد 1393



>>>عالی نسب:

سلام، فکر میکنم دیوید لینچ در این فیلم بیشتر تحت تاثیر خواب و رویا و چیزهایی از این قبیل که هنرمندان سورئال مورد توجهشون بوده هستن و صرفاً یک تجربه ی فیلم هست تا دیدن یک ماجرا با خط داستانی مشخص.

33+1-

پنجشنبه 30 مرداد 1393



>>>زهرا:

^_^ عالی و خواندنی بود.من فیلمو ندیدم ولی^_^

31+7-

پنجشنبه 30 مرداد 1393



>>>محمد امین.ص:

ممنونم.عالی بود.گریزی لاجرم و ناخودآگاه به درون انسان...برای کله پاک کن باید وقتی گذاشت که حال آدم خوب باشد تا توان ادامه ی فیلم را داشته باشد...اما تصاویر فیلم می شوند نقاشی های متحرک یک سالوادور دالیِ دیگر در ذهن...

33+0-

پنجشنبه 30 مرداد 1393



>>>♥:

♥♥♥♥♥جک نانس عجب زجری کشیده بود برای بازی در این فیلم!♥♥♥♥♥

38+0-

چهارشنبه 29 مرداد 1393



>>>akbar:

_کله‌پاک‌کن فیلم دشواریاب و متفاوتی است که دیدن‌اش مقادیری بردباری و تحمل می‌خواهد؛_ موافقم!نقد خیلی متفاوتی بود!

37+0-

چهارشنبه 29 مرداد 1393



>>>امامی:

یک تجربه:فیلم ها و داستان های سورئال درسته که در لحظه چیز خاصی به آدم نمی دن اما در دراز مدت تأثیر جالب و ماندگاری روی ذهن انسان دارن.یه جورایی ذهن رو باز می کنن و به فکر انسان جهت میدن.

39+0-

چهارشنبه 29 مرداد 1393



>>>سماواتی:

دیوید لینچ در کله‌پاک‌کن هیچ قصدی به‌جز شکنجه کردن تماشاگران فیلم‌اش ندارد!!!!!من این شکنجه را تجربه کردم!!!!!

55+1-

سه‌شنبه 28 مرداد 1393



>>>هانی:

زنده باد دیوید لینچ.زنده باد طعم خوش سینما.

56+0-

دوشنبه 27 مرداد 1393



>>>آرمیتا صمدی:

Eraserhead ماجرایی كاملن رویا گونه با ریتمی كند در تبیین تباهی و گناه؛ سیاهی و تجاهل و در انتها از دست رفتن ماهیت و هویت انسانی و این دیدگاه فلسفی فیلم است.كله‌پاك‌كن حكایت عجیبی است...

59+1-

دوشنبه 27 مرداد 1393



>>>A H M A D:

ممنون و متشکر. از هر طرف که رفتم جز وحشت‌ام نیفزود/ زنهار از این بیابان وین راه بی‌‌نهایت...

54+0-

دوشنبه 27 مرداد 1393



>>>Jim:

Hello.Congratulations on your very dear friend. Thank you. I've seen this movie.

55+0-

دوشنبه 27 مرداد 1393



>>>سین:

سورئال موووج می زند در فیلم های دیوید لینچ...مثل یک کابوس...وهمناک و رویایی...به هیچ عنوان نمی شود این آدم نادیده گرفته شود...

62+0-

دوشنبه 27 مرداد 1393



>>>سامان.الف:

مرد فیل‌نما - جاده مالهالند - بزرگراه گمشده - را دیدم از دیوید لینچ. کلن داستان های ناراحتی هستن و تا مدت ها تصاویر و شخصیت های فیلم هاش دست از سر آدم برنمیدارن...

66+0-

دوشنبه 27 مرداد 1393



>>>eli:

LIKE LIKE LIKE LIKE

59+0-

دوشنبه 27 مرداد 1393



>>>Kave:

سلام آقای الماسی.اردتمندیم.کمافی السابق عالی و تحسین شده.پیروز باشید.

59+0-

دوشنبه 27 مرداد 1393



>>>زینب کریمی:

سلام و خسته نباشید. نقدتان بسیار بسیار عالی، همه جانبه و منسجم بود. هنوز که به گریه های نوزاد غیر طبیعی فیلم فکر می کنم دل آشوب می شوم...!!! امیدوارم همواره در پناه خداوند متعال موفق و موید باشید و طعم سینما را با شما بچشیم و تجربه کنیم :-) آمین.

61+0-

دوشنبه 27 مرداد 1393



>>>پژمان.ع:

چه خوب شد نوبت دیوید لینچ هم در طعم سینمای پژمان الماسی نیا رسید

65+0-

دوشنبه 27 مرداد 1393




فرم ارسال نظرات خوانندگان

نام (ضروري):
نظر شما (ضروري):
كد امنيتي (ضروري) :
كد امنيتي تركيبي از حروف كوچك انگليسي است. توجه داشته باشيد كه كد امنيتي به كوچك و بزرگ بودن حروف حساس است.