پیمان عباسینیا
هر پنجشنبه، طعم سینما را در پرده سینما بچشید!
با طعم سینما، سینما را از دریچه ای تازه ببینید!
نقد و بررسی فیلمهای مهم تاریخ سینما در طعم سینما
District 9
كارگردان: نیل بلومکمپ
فيلمنامه: نیل بلومکمپ و تری تاتچل
بازيگران: شارلتو کوپلی، جیسون کوپ، دیوید جیمز و...
محصول: آفریقای جنوبی، کانادا، نیوزیلند و آمریکا، ۲۰۰۹
زبان: انگلیسی
مدت: ۱۱۲ دقیقه
گونه: اکشن، درام، علمی-تخیلی
بودجه: ۳۰ میلیون دلار
فروش: حدود ۲۱۱ میلیون دلار
درجهبندی: R
جوایز مهم: کاندیدای ۴ اسکار
■ طعم سینما - شمارهی ۴۰: منطقهی ۹ (District 9)
رسیدن به شمارهی جادویی چهل، حال غریبی دارد!... برای چهلمین "طعم سینما" فکر کردم بهتر است به ژانری بپردازم که تاکنون جایش اینجا خالی بوده؛ سینمای علمی-تخیلی و یکی از متفاوتترین فیلمهای این گونهی پرهوادار: منطقهی ۹. در وهلهی نخست، مشاهدهی نام پیتر جکسونِ نابغه بهعنوان یکی از تهیهکنندگانمنطقهی ۹، کافی است تا هر علاقهمندِ سینمایی را ترغیب به تماشای فیلم کند. منطقهی ۹، اولین ساختهی بلند نیل بلومکمپ، کارگردان جوان آفریقاییتبار است.
سالها قبل، سفینهی فضایی عظیمی در آسمان شهر ژوهانسبورگ [۱] پدیدار شده است و موجودات فضایی از آن زمان به کرهی زمین آمدهاند. اکنون انسانها پس از گذشت بیش از دو دهه، بیگانگان را در ناحیهای محصور و معروف به "منطقهی ۹" ساکن کردهاند درحالیکه شرایط دشواری بر محیط زندگی آنها حاکم است. یک سازمان چندملیتی تحت عنوان MNU قرار است که به سرپرستی ویکوس وندهمرو (با بازی شارلتو کوپلی) موجودات فضایی را به منطقهی ۱۰ منتقل کند. زمینیها، ارزشی برای بیگانهها قائل نیستند و آنها را -بهدلیل شکل ظاهریشان- با لقب توهینآمیز "میگو" خطاب میکنند! یکی از فضاییهای باهوش و مبتکر بهنام کریستوفر جانسون درصدد تغییر این شرایط حقارتآمیز است که ویکوس حین انجام مأموریت، هم نتیجهی تلاش او را به هدر میدهد و هم به خودش و سلامتیاش ضربه میزند. مایعی تیرهرنگ، کلید حلّ مشکل وندهمرو و بلیت بازگشت فضاییهای درمانده به سیارهشان است...
بلومکمپ در منطقهی ۹ سعی کرده است تا حدّ امکان از کلیشههای جریان غالب سینمای علمی-تخیلی فاصله بگیرد و فیلمی از جنس دیگر بسازد؛ صحت این ادعا را مثلاً در نحوهی طراحی ویژهی فضاییها بهوضوح میشود ردیابی کرد. لوکیشن فیلم هم جایی است که تا به حال کمتر در سینما مورد استفاده قرار گرفته و همین مسئله در تشدید حسوُحال متفاوت منطقهی ۹ تأثیرگذار واقع شده. اینکه آدمفضاییها در منطقهی ۹ بهشکلی منفعل و بیهدف نشان داده شدهاند که تحت سلطهی بیرحمانهی انسانهای جاهطلب قرار دارند، از جمله وجوه تمایز فیلم است.
هر بینندهای که مختصری تاریخ معاصر بداند، با شنیدن نام ژوهانسبورگ و آفریقای جنوبی، بیدرنگ سالیان سیاه آپارتاید را بهخاطر خواهد آورد؛ بنابراین چندان دور از انتظار نیست که عدهای بخواهند فیلم را تا حدّ استعارهای خشکوُخالی از دوران تبعیض نژادی -که از قضا مصادف با دوران کودکی فیلمساز بوده است- پایین بیاورند. از این منظر،منطقهی ۹ را میتوانیم یک اکشن سیاسی-اجتماعی نیز قلمداد کنیم. حرف منطقهی ۹ اما بهنظرم جهانیتر از این گوشهکنایههاست.
منطقهی ۹، حرص و آز سیریناپذیر انسان به تصاحب قدرت را به نقد میکشد. وقتی ویکوس دچار آلودگی میشود و بدناش بهتدریج تغییر ماهیت میدهد، دوستان و همکاران سابقاش در MNU او را فقط به چشم یک کالای پرارزش تجاری میبینند که میتواند رؤیاهای بیپایان بشر برای بهکارگیری تسلیحات نظامی پیشرفتهی فضاییها را محقق کند. نکتهی ظریف و هولناک فیلم، پناه بردن ویکوس وندهمرو به فضاییها از دست اطرافیان و همپالکیهای پیشیناش است.
منطقهی ۹ با پوسترهای کنجکاویبرانگیز و جملات تبلیغاتی محشری نظیرِ «اینجا به شما خوشآمد نمیگویند» موفق به جذب علاقهمندان فیلمهای علمی-تخیلی شد. اینها را به نام پیتر جکسون -که سفتوُسخت پشت فیلم و کارگرداناش ایستاد- اضافه کنید؛ نتیجه، مرکز توجه قرار گرفتن فیلم بود. منطقهی ۹ طی هشتادوُدومین مراسم آکادمی -مورخ هفتم مارس سال ۲۰۱۰- در ۴ رشتهی بهترین فیلم (پیتر جکسون و کارولاین کانینگهام)، فیلمنامهی اقتباسی (نیل بلومکمپ و تری تاتچل)، تدوین (جولین کلارک) و جلوههای ویژه (دن کافمن، پیتر مایزرز، رابرت هابروس و مت آیتکن) کاندیدای کسب اسکار بود که افتخار بزرگی برای نیل بلومکمپِ تازهوارد بهشمار میرفت.
منبع اقتباس فیلمنامهی منطقهی ۹، رمان یا کتابی مشهور نیست بلکه براساس فیلم کوتاه حدوداً ۵ دقیقهای و تحسینشدهی کارگردان بهنام زنده ماندن در جوبورگ(Alive in Joburg) [محصول ۲۰۰۶] توسط خودِ بلومکمپ و همسرش خانم تری تاتچل نوشته شده است. صحنهپردازی چرک منطقهی ۹ در هرچه باورپذیرتر کردن فضاهای خاص فیلم مؤثر افتاده و باعث شده است که جلوههای ویژه، مصنوعی -و بهاصطلاح کارتونی- بهنظر نرسد. عجیب است که فیلم برای طراحی صحنه و لباس [۲]، حداقل نامزد جایزهی اسکار هم نشد!
تمام نکات مثبت فیلم وقتی برجستهتر میشود که بدانیم منطقهی ۹ تنها با بودجهای ۳۰ میلیون دلاری تولید شده است! بودجهای که با هزینهی تولید بلاکباسترهای امروزی، قابل مقایسه نیست. برای مثال، بودجهی تبدیلشوندگان: عصر انقراض (Transformers: Age of Extinction) [ساختهی مایکل بی/ ۲۰۱۴] یکی از علمی-تخیلیهای ضعیفِ اکران امسال، ۲۱۰ میلیون دلار بود! منطقهی ۹ بهنسبت هزینهی مورد اشاره، گیشهی مناسبی نیز داشت و توانست نزدیک به ۲۱۱ میلیون دلار بفروشد.
فیلم احتمالاً بهعلت در اختیار نداشتن بودجهی آنچنانی، از وجود سوپراستار که چه عرض کنم(!) از حضور هیچ بازیگر چهرهای بهره نمیبرد. شارلتو کوپلی هم پس ازمنطقهی ۹ بود که شناخته شد و سال جاری، ملفیسنت (Maleficent) [ساختهی رابرت استرومبرگ/ ۲۰۱۴] با بازی او در نقش پادشاه استفان به نمایش درآمد.منطقهی ۹ نمونهی قابل بحثی برای اثبات این نکتهی مهم است که فیلم قبل از هر مؤلفهای، به فیلمنامهی سنجیده و کارگردانی مسلط نیاز دارد.
منطقهی ۹ فیلمی علمی-تخیلی است اما شیوهای که نیل بلومکمپ برای روایت داستاناش برگزیده، در دقایقی گاه فیلمهای رئالیستی و مستندگونه را بهیاد میآورد.منطقهی ۹ خوشبختانه یکسره مبدل به ملغمهای از پلانهای خونبار و خشونتآمیز نشده و بلومکمپ مجالی نیز برای شاعرانگی و احساس در نظر گرفته است که بهعنوان اصلیترین نمونه، میتوان به ابتکار ویکوسِ استحالهیافته در ساخت گلهای فلزی برای همسرش اشاره کرد؛ در ناگوارترین شرایط، نباید اجازه داد امید رنگ ببازد... معتقدم کاربست ظرائف و جزئیات اینچنینیاند که به داد فیلمها میرسند.
نیل بلومکمپ در فیلم سینمایی بعدیاش، الیزیوم (Elysium) [محصول ۲۰۱۳] قصد داشت موفقیت منطقهی ۹ را -بهنوعی- تکرار کند که البته شکست خورد. فیلم طوری به پایان میرسد که بهسادگی راهِ ساخت دنبالههایی بر منطقهی ۹ را باز میگذارد. کاش بلومکمپ منطقهی ۱۰ [۳] را با تمرکز و حالوُهوای منطقهی ۹بسازد تا خاطرهی بد الیزیوم هرچه زودتر از ذهنمان محو شود! دیگر اینکه منطقهی ۹ اگر درجهی R گرفته، پیش از هر چیز به همان رئالیسم مورد علاقهی کارگردان در به تصویر کشیدن صحنههای خشن بازمیگردد... منطقهی ۹ از آثار قابل اعتنا و غیرمتعارف سینمای علمی-تخیلی در سالهای اخیر است، ببینید تا باور کنید!
پیمان عباسی نیا
پنجشنبه ۱ آبان ۱۳۹۳
[۱]: بزرگترین شهر کشور آفریقای جنوبی.
[۲]: چنانکه گفتم، بهویژه صحنهپردازی منطقهی ۹ مدنظرم است.
[۳]: اگر قرار باشد چنین دنبالهای بر فیلم ساخته شود.
برای مطالعهی شمارههای دیگر، میتوانید لینک زیر را کلیک کنید:
■ نگاهی به فیلمهای برتر تاریخ سینما در صفحهی "طعم سینما"
انتشار مقالات سایت "پرده سینما" در سایر پایگاه های اینترنتی ممنوع است. |
|