پیمان عباسینیا
هر پنجشنبه، طعم سینما را در پرده سینما بچشید!
با طعم سینما، سینما را از دریچه ای تازه ببینید!
نقد و بررسی فیلمهای مهم تاریخ سینما در طعم سینما
Doubt
كارگردان: جان پاتریک شانلی
فيلمنامه: جان پاتریک شانلی [براساس نمایشنامهای از خودش]
بازيگران: مریل استریپ، فیلیپ سیمور هافمن، امی آدامز و...
محصول: آمریکا، ۲۰۰۸
زبان: انگلیسی
مدت: ۱۰۴ دقیقه
گونه: درام، معمایی
بودجه: ۲۰ میلیون دلار
فروش: حدود ۵۱ میلیون دلار
درجهبندی: PG-13
جوایز مهم: کاندیدای ۵ اسکار
■ طعم سینما - شمارهی ۶۸: شک (Doubt)
شک به کارگردانی جان پاتریک شانلی، براساس نمایشنامهای مطرح بههمین نام -از نوشتههای آقای شانلی- ساخته شده و در دسامبر ۲۰۰۸ رنگ پردهی نقرهای به خود دیده است. داستان، سال ۱۹۶۴ در مدرسهای مذهبی -در محلهی برانکسِ نیویورک- اتفاق میافتد؛ حمایتهای پدر برندان فلین (با بازی فیلیپ سیمور هافمن) از یک دانشآموز تازهواردِ سیاهپوست بهنام دونالد میلر (با بازی جوزف فاستر) و سوءظن خواهر جیمز (با بازی امی آدامز) -که انگار بوی رابطهای غیرافلاطونی را استشمام کرده از این مراودات- بهانهای برای تصفیهحسابهای شخصی خواهر آلوسیوس بوویر (با بازی مریل استریپ) فراهم میکند...
بهنظرم اینکه شک در دوران پس از ترور کندی میگذرد، اهمیت زیادی ندارد چرا که مضمون فیلم چیزی نیست که وابسته به زمان و مکان خاصی باشد. دقیقاً بههمین خاطر، شک قادر است با هر بینندهای -از هر دین و مسلکی- ارتباطی مؤثر برقرار کند؛ لازم نیست حتماً مسیحی و کاتولیک باشید تا مناسباتِ فیلم را درک کنید. شک در یک مدرسهی کاتولیک و با خطابهی پدر فلین با موضوع شک آغاز میشود. پدر فلین، کشیش خوشمشربی است که سعی میکند از تحولات مدرن دور نماند و بهروز باشد؛ نقطهی مقابل او، خواهر آلوسیوس، راهبهای سختگیر و مستبد است که به قول پدر فلین، هنوز میخواهد کلیسا را مثل قرون وسطی اداره کند. فیلم در مذمت اتهام ناروا، شک و شایعهپراکنی است. شکی که اگر پا بگیرد، حقیقت زیرِ آوارش پنهان میماند.
خواهر آلوسیوس پس از شنیدن ادلهی متقاعدکنندهی پدر فلین هم با جدیت تمام بر سوءظنِ خود پافشاری میکند؛ او گویا هیچ هدفی بهجز اخراج پدر فلین از مدرسه ندارد و در این راه حتی حاضر است دروغ بگوید و به آیندهی پسرک سیاهپوست لطمه بزند. استبداد خواهر آلوسیوس در کنترل نظم و انضباط مدرسه و اجرای قوانین تحمیلیِ مندرآوردیاش، سرپرستار راچد نفرتانگیز (با بازی قدرتمند خانم لوئیز فلچر) در ساختهی جاودانهی آقای میلوش فورمن، پرواز بر فراز آشیانهی فاخته (One Flew Over the Cuckoo's Nest) [محصول ۱۹۷۵] را بهیادم آورد.
شک فقط یک عنوان سادهی خشکوُخالی برای نامیدنِ فیلم نیست بلکه تاروُپودِ اثر آمیخته با آن است. در شک کمتر نشانی از قطعیت وجود دارد. شانلی تماشاگراناش را همچون خواهر آلوسیوس و خواهر جیمز در وضعیت ابهام و کاملاً معلق، نگه میدارد. بدینمعنی که هرگز نمیتوانیم قاطعانه حکم به برائت پدر روحانی بدهیم درحالیکه قادر به صددرصد گناهکار خواندناش هم نیستیم. احتمالاً دلیل عمدهی انتخاب فیلیپ سیمور هافمن -جدا از باقیِ قابلیتهای غیرقابلِ بحث او- بهرهگیری از حضور کاریزماتیکاش در راستای بیشتر و بیشتر دامن زدن به ابهامافکنیِ پیشگفته بوده است.
آقای هافمن اساساً بازیگری بود که حتی اگر نقش منفی هم بازی میکرد [۱]، باز دوست داشتید تبرئهاش کنید و حق را تماموُکمال به او بدهید! حالا تصور کنید با ایفای نقشی مثل پدر فلینِ فیلم شک -که از قضا کشیشی مطبوع و دوستداشتنی هم هست- چقدر تصمیمگیری درمورد او دشوارتر میشود! کمااینکه فیلم نیز -درمورد او- بههیچوجه چیزی نشانمان نمیدهد که نشود زیرسبیلی ردش کرد و پدر روحانی را بیبروبرگرد گناهکار دانست.
در تضاد با کششِ ناخودآگاه به سوی پدر فلین و دوست داشتناش، علاقهمندید که بهسبک فیلمهای ترسناکِ اسلشری -مثلاً: [REC3] به کارگردانی پاکو پلازا، محصول ۲۰۱۲- خانم آلوسیوس را با ارهبرقی از وسط به دو قسمت مساوی تقسیم کنید! چرا که این خواهر روحانی، در بدجنسی و بیرحمی، دستکمی از زامبیهای همان [REC3] ندارد! بین این دو سویهی مطلوب و نامطلوب، خواهر جیمز قرار میگیرد که شخصیتی قوامنیافته و شاید بشود گفت بلاتکلیف -حداقل در اوایل فیلم- دارد. اولین کسی که بنای شک را میگذارد، هماوست. خواهر جیمز با ابراز سوءظناش، کشمکش اصلیِ فیلم را کلید میزند. تماشاگر هم در قبال او بهنوعی بلاتکلیفی دچار است؛ نه دوستاش داریم، نه آنقدر بهانه دستمان میدهد تا بهطور کامل از او متنفر شویم.
جای خوشحالی است که در شک کمترین نشانهای دال بر اینکه فیلم، اقتباسی از نمایشنامهای معروف باشد، نمیتوانید بیابید. در حالت کنونی، هنوز هم در قوی و پرملات بودنِ فیلمنامهی اثر هیچ تردیدی وجود ندارد اما کارگردان/فیلمنامهنویس سازوُکاری اتخاذ کرده است تا شک اصلاً یک "تئاترِ فیلمشده" بهنظر نرسد. آقای شانلی در حیطهی نمایشنامهنویسی نامی پرآوازه محسوب میشود و جالب است بدانید که برای نمایشنامهی "شک" -منبع اقتباس فیلم- موفق شده جایزههای معتبر پولیتزر و تونی را در سال ۲۰۰۵ تصاحب کند. جان پاتریک شانلی، کاندیدای کسب اسکار بهترین فیلمنامهی اقتباسیِ اسکار هشتادوُیکم هم بود که نهایتاً قافیه را به میلیونر زاغهنشین (Slumdog Millionaire) [ساختهی دنی بویل/ ۲۰۰۸] واگذار کرد [۲].
سه بازیگر اصلی فیلم، اجراهایی بسیار درخور اعتنا دارند و تعجبآور نیست که هر سه کاندیدای اسکار شدند: مریل استریپ (نامزد بهترین بازیگر نقش اول زن)، فیلیپ سیمور هافمن (نامزد بهترین بازیگر نقش مکمل مرد) و امی آدامز (نامزد بهترین بازیگر نقش مکمل زن). درخشش ویولا دیویس (در نقش مادر دونالد) هم مثالی شایانِ توجه است برای نقلقول کذاییِ «نقش کوچک و بزرگ نداریم، بازیگر کوچک و بزرگ داریم». خانم دیویس بهخاطر همین چند دقیقه نقشآفرینی، کاندیدای اسکار بهترین بازیگر نقش مکمل زن شد. در شک -تنها مرتبهای که آقای فیلیپ سیمور هافمن و خانم مریل استریپ همبازی شدند- طی لحظاتی شاهد دوئل تمامعیار این دو نابغهی بازیگری هستیم؛ استریپی که همچنان حضورش در پروژههای سینمایی غنیمت است و هافمنی که حالا با دیدنِ این قبیل بازیهای لایهلایه و متفاوتاش، کاری غیر از افسوس خوردن از دستمان برنمیآید.
شک به فرجامی درخشان ختم میشود که فیلم را از گزند واگویهی درونیِ تماشاگر با مضمونِ «خب که چی؟!» بهسلامت دور نگه میدارد. درحالیکه سکانس آخر هماهنگ با حالوُهوای کلی اثر است و خبری از چرخش ۳۶۰ درجهای و بهاصطلاح متنبه شدنِ آدمها نیست؛ در عین حال نیز بهشایستگی بر شک نقطهی پایان میگذارد. شک از یک پایانبندیِ بهلحاظ محتوایی، عمیق و از نظر بصری، چشمنواز سود میبرد. فکر میکنم آن تکه از فیلم که همیشه در یاد مخاطب خواهد ماند، همین سکانسِ برفپوش باشد... شک تجربهی دلچسب مزمزه کردنِ تعلیق از جنسی دیگر است.
پیمان عباسینیا
پنجشنبه ۹ بهمن ۱۳۹۳
[۰]: عنوان نقد، برگرفته از برگردان فارسی عنوان فیلمِ What Lies Beneath ساختهی رابرت زمهکیس است.
[۱]: بهعنوان مثال؛ اوون داویان در مأموریت غیرممکن ۳ (Mission: Impossible III) [ساختهی جی. جی. آبرامز/ ۲۰۰۶] و یا لنکستر داد در مرشد (The Master) [ساختهی پل توماس آندرسن/ ۲۰۱۲].
[۲]: فیلمنامهی میلیونر زاغهنشین را سایمن بوفوی براساس رمانی اثر ویکاس سواروپ، نوشته بود.
برای مطالعهی شمارههای دیگر، میتوانید لینک زیر را کلیک کنید:
■ نگاهی به فیلمهای برتر تاریخ سینما در صفحهی "طعم سینما"
انتشار مقالات سایت "پرده سینما" در سایر پایگاه های اینترنتی ممنوع است. |
|