پرده سینما

سرگردان در اتوبان؛ نگاهی به فیلم حوالی اتوبان

قاسم بدیرخانی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نویسنده در لحظه لحظه فیلم با ارائه دیالوگها و رفتار بی منطق به جای برانگیختن حس همذات پنداری مخاطب، حس تدافع او را بر می انگیزد و فیلم با نزدیک شدن به ابزورد و پوچی هر لحظه بیشتر و بیشتر با مخاطب فاصله می گیرد.

 

شهاب حسینی و نورا هاشمی در حوالی اتوبانماه پشت ابر پنهان نمی ماند، همچنانکه هیچ وقت نمانده است. هیچ دروغی تا ابد نمی تواند پوشیده بماند و صداقت و رو راستی و درک وضعیت موجود و قبول آن می تواند به خوشبختی آدمها بیانجامد؛ هر چند خوشبختی های کوچک. اما مگر خوشبختی هم مثل خیلی چیزهای دیگر نسبی نیست؟ و در این میان اگر کسی بخواهد مثل سیما (با بازی نورا هاشمی) شخصیت اصلی فیلم حوالی اتوبان، صاحب زندگی ای بهتر و بالاتر از حدی که موقعیت فقیرانه پدر و مادرش و محیط اطرافش برایش تعریف کرده است بشود چه باید بکند؟ این موقعیت می تواند موقعیت خیلی از آدمهای دیگر باشد که برای بهتر شدن زندگی شان و به دست آوردن چیزی که موفقیت می نامند، شب و روز تلاش می کنند: درس می خوانند، سالها پشت کنکور می مانند، یا سخت کار می کنند و برای رسیدن به آمال خود از هیچ تلاشی دریغ نمی کنند... راهی هم که سیما برای رسیدن به خوشبختی در این فیلم طی کرده است (می گویم «طی کرده است» چون فیلم از زمانی شروع می شود که ظاهرا سیما همه چیز دارد و به خواسته هایش رسیده است) شاید و مسلماً تنها راهی نیست که مختص او  باشد و مسلماً افراد زیادی  همچون سیما و یا در موقعیت های مشابه او این را راه آزموده اند، و یا شاید  تنها در اندیشه هایشان آن تجسم کرده اند.

اما فیلم نشان می دهد بنایی که پی و بنیه آن بر فساد و  بی بند و باری گذاشته شده باشد به زودی فرو خواهد ریخت هر چند در مقاطعی ممکن است بسیار زیبا به نظر برسد و فریبنده باشد. اگرچه ممکن است بتوان با دروغ و پنهان کاری پله های ترقی را طی کرد اما از آنجایی که این پله ها قابل اطمینان نیستند و بد تر از همه در نگاه افراد جامعه و در این فیلم حتی خود شخصیت فیلم، سیما زشت و منزجر کننده  هستند، دوباره او را به موقعیت بی چیز اول رهنمون می شوند و البته این بار به مراتب بدتر و خشن تر از قبل چون حالا دیگر نه خواهری در کنارش است و نه حتی مادر علیلی که  بتواند بند به صورتش بیندازد،سنگ صبورش باشد و او بتواند  تنهایی هایش را با او تقسیم کند .

و این بن مایه و مضمون کل فیلم است. اما نویسنده و کارگردان در بیان آنچه که می خواهند بگویند ناموفق می مانند . اگرچه روایت داستان خطی است و بدون هیچ گونه پیچیدگی خاص؛ اما مشکل عمده مخاطب با فیلم عدم درک شخصیتهای فیلم است که این ضعف در بازی  بازیگرانی  مثل شهاب حسینی و گلچهره سجادیه که ما قبلاً بازیهای قوی ای از آنها دیده ایم، به شدت  خود را نشان می دهد.

نورا هاشمی و گلچهره سجادیه در حوالی اتوباندر کارگردانی فیلم ما با دو رویکرد مواجهیم که کاملاً رو در روی هم قرار می گیرند: از سویی کارگردان (سیاوش اسعدی) با تاکید روی قاب بندی ها و نمای ثابت یا حرکتهای پیوسته دوربین به صورت تراولینگ و کرین وجه رئال و واقعی بودن فیلم را به رخ می کشد (که قرار است ما را بیشتر و عمیق تر با شخصیت های فیلم درگیر کند و در فهم احساسات و عواطف آنها کمک نماید و در نتیجه همذات پنداری ما را برانگیزد) و از سوی دیگر با حذف بخشهایی با تمهید تدوین و به اصطلاح فاصله گذاری برشتی  می خواهد بیشتر جنبه تعقل و فکر ما را نسبت به اعمال شخصیت ها بر انگیزد تا با خود داری از درگیر شدن در احساسات آنها بیشتر به علت اعمال شان بیندیشیم.

روایت حوالی اتوبان خطی است و با ارائه حوادت علل و معلولی، پایان بسته و داشتن شخصیت اصلی (سیما) می فهمیم که نویسنده الگوی  کلاسیک را برای عرضه داستان خود بر گزیده است، که اتفاقاً به دلیل قابل هضم بودن روابط آدمها و حوادث در این الگو برای مخاطب، و به دلیل پرهیز از پیچیدگی هایی که در الگوهای دیگری که با اصطلاح فیلم هنری یا خرده پیرنگ نامیده می شوند بیشتر قابل فهم تر و جذاب تر است. اما حوالی اتوبان فیلم شخصیت محور است تا  حادثه محور (اگرچه بسیاری اعتقاد دارند چون حوادث از شخصیتها ناشی می شوند و در نوع خود روی شخصیت ها هم اثر می گذارند، تفکیک فیلم حادثه محور و یا شخصیت محور درست نیست اما دیدن فیلمهای بسیار اکشن و یا فیلمهای ساده و پیچیده در مورد شخصیت ها به ما آموخته است که این مرز وجود دارد و قابل تفکیک از هم است)  و بزرگترین و مهمترین حادثه فیلم حوالی اتوبان افشای سی دی مربوط به سیما است که  از نوع شخصیت سیما و پردیس و البته عکاس صاحبخانه پردیس سرچشمه می گیرد  تا اینکه صرفاً یک حادثه باشد. اما نویسنده در لحظه لحظه فیلم با ارائه دیالوگها و رفتار بی منطق به جای اینکه همذات پنداری مخاطب را برانگیزد حس تدافع آنها را بر می انگیزد و فیلم با نزدیک شدن به ابزورد و پوچی هر لحظه بیشتر و بیشتر با مخاطب فاصله می گیرد.

بهناز جعفری و نورا هاشمی در حوالی اتوبانسیما زنی است که بر خلاف خواهرش محیط و خانه فقیرانه پدری را رها کرده است و به قول خودش نتوانسته است که نان خالی بربری را گاز بزند و بگوید خدایا شکرت. او به دنبال به دست آوردن موقعیت بهتر، منشی گری  یک شرکت را انتخاب کرده است و از این طریق توانسته است که دل پاشا (شهاب حسینی ) را به دست بیاورد و با او ازدواج نماید. اما چیزی که هرگز درباره او نمی فهمیم این است که چرا مجبور بوده است تن به کارهای خلاف عفت بدهد و با یک زن خیابانی و بد کاره هم خانه شود؟ و زیر بال و پر او قرار گیرد؟ زنی که به ادعای خودش و به تصدیق سیما بارها سیما را از انحراف و منجلاب نجات داده است و به بهای سالم ماندن او تن به هر ناسالمی داده است (هر چند که با رو شدن سی دی سیما این ادعای او هم رنگ می بازد ) و سیما نیز بارها تأکیدمی کند که او عفت و آبروی خود را نفروخته است و زن پاکی است. شاید تعریف پاکی و پاکدامنی از دید آدمهای مختلف متفاوت باشد اما از آنجایی پاشا بعد از مشاهده سی دی به هم می ریزد، پاشایی که وفاداری خودش نیز در نماها و دیالوگهای فیلم زیر سؤال می رود و به نظر می آید که اهل سرکشی و پیگیری گذشته آدمها نیست (همچنانکه تا حالا در مورد گذشته سیما پرس و جو نکرده است) می توانیم حدس بزنیم که او چه صحنه هایی را از سیما دیده است و اگر قبول کنیم که  شخصیتها آن چیزی نیستند که می گویند بلکه آن چیزی اند که رفتار می کنند و عمل می کنند، پس باید سیما را زن بد کاره ای بدانیم که با افشای گذشته تیره خود جا و مکان و موقعیتی را که با همان کارهای تیره به دست آورده است را از دست می دهد و دوباره و این بار بدتر و عمیق تر به تیرگی و سیاهی می افتد. اما سیما شخصیت باهوشی نیست وگرنه می توانست با اندکی خود داری و عدم سوء ظن به کسی که به قول خودش به او (پردیس ) مدیون است زندگی خود را به باد فنا ندهد. شخصیت ضعیفی که با خیابانی نامیدن پردیس در داخل تاکسی جلوی پاشا و راننده غریبه، به جای سر پوش گذاشتن به گذشته خود با حماقت تمام آن را عیان می کند  و دست مایه ساخت فیلم ضعیفی را که بن مایه آن ضعف شخصیت اصلی است را به نویسنده و کارگردان می دهد.

صاحب خانه پردیس که طبقه پایین خانه او عکاسی دارد، از جمله شخصیتهایی است که ما را بیشتر و بیشتر گیج می کند و باعث دافعه مخاطب می شود. چرا که هیچ وقت نمی فهمیم او چه رابطه ای با سیما و پردیس داشته است و سی دی مربوط به خلاف سیما دست او چه می کند؟ بگذریم که نویسنده از پس چاله ای که همه فیلمنامه نویسان با آن دست به گریبانند نیز خوب بر نیامده است. در اینجا چاله نویسنده این است که برای پی ریختن داستان، پاشا را به خانه پردیس بکشاند و جالب اینجاست که هیچکدام از گوشی ها شارژ ندارند نه گوشی سیما که دست پردیس است و اولین بار با آن با پاشا صحبت می کند و آدرس بیمارستان را می دهد، نه گوشی خودش و نه حتی گوشی پاشا. نداشتن تلفن ثابت در خانه  جای خود دارد!

نورا هاشمی در حوالی اتوبانعلیرغم همه ضعف هایی که فیلم دارد کارگردان کوشیده است تا با ارائه تصاویری که موفق هم هستند فیلمش را از زیبایی بصری بی بهره نگذارد. از جمله ویژگی های کارگردانی نمای افتتاحیه فیلم قبل از تیتراژ است که در همان چند ثانیه اول کل مضمون فیلم را باز گو می کند. نورپردازی نقطه ای و سایه روشن در ارائه شخصیتهای خاکستری که ابعاد سایه روشن درون آدمها را نشان می دهد تمهید خوبی است که در کل داستان موفق به ارائه آن نمی شود.

 نمای ثابتی که کارگردان دوربینش را بالای سقف آسانسور قرار داده است (بعد از اینکه پاشا محتوای سی دی سیما را می بیند و سیما را مورد خشم خود قرار می دهد ) تا به گونه ای تمثیلی با  فرو رفتن آسانسور در قعر تاریکی، فرو غلتیدن سیما و تیره بختی او را از این به بعد نشان دهد. نمای دیگری که به نظرم شاخص تر و زیباتر است ترکیب بندی سیما و خواهرش در قاب پنجره است، طوری که هر کدام را در دو قاب مجزا در کنار هم می بینیم و از این طریق کارگردان با زبان تصویر متفاوت بودن آنها را اگرچه در کنار هم هستند را به رخ می کشد. اما نمای دیگری که بعد از سرگردانی سیما در خیابان می بینیم و به نظر می آید که او دوباره تبدیل به زن خیابانی شده است، نمای نقطه نظر از دید رانندگانی است که به نظر می آید می خواهند سیما را سوار کنند و سیما و وحشت زده و ترسان از این عاقبت سعی می کند به راه خود برود تا اینکه به نظر می آید که مقاومت اش تمام شده (همچنانکه در گذشته در مقابل فقر و نداری مقاوم نبوده است) و به سمت ماشین  می آید و می گوید «دربست». اما بر خلاف انتظار بیننده، راننده ای شریفی را می بینیم که همه این افکار در مورد او گزافه ای بیش نیست و در کمال میل سیما را به مقاصدی که می خواهد، می رساند. اما او هم با اینکه تنها راننده ای ماشینی است که بارها از تونل شهری تهران عبور می کند تا شاید شاهد این همه سرگردانی سیما نباشد و در نهایت به سرگردانی او با رساندنش به محله فقیر نشین و پدری اش خاتمه می دهد. اما بیننندگان این فیلم همچنان سرگردان رها می شوند تا پا به خیابان و اتوبان تهران نگذاشته این آدمهای سرگردان اتوبان را فراموش نمایند.

 

 

نویسنده : سعید نعمت الله

کارگردان : سیاوش اسعدی

بازیگران: نورا هاشمی، شهاب حسینی، گلچهره سجادیه، بهناز جعفری، ملیحه نیکجومند، مهدی صبائی.

 

 

 


 تاريخ ارسال: 1389/12/16
کلید واژه‌ها:

نظرات خوانندگان
>>>محمد:

نقدجالبي بود

0+0-

پنجشنبه 26 خرداد 1390



>>>نفیسه:

این فیلم فوق العاده بود

0+0-

دوشنبه 29 فروردين 1390



>>>هما:

من این فیلم رو خیلی دوست داشتم من نمیدونم توقع شما از سینمای ایران چیه؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟

0+0-

يكشنبه 7 فروردين 1390



>>>محمد2009:

خیلی فیلم چرتی بود.تا لحظه ای که شهاب حسینی در فیلم بود همه چیز خوب بود ولی بعدش هرچی اتفاق افتاد بی سر و ته و ضعیف بود

0+0-

پنجشنبه 19 اسفند 1389



>>>بهمن:

نقد جالبي بود ،بيشتر از فيلم از خواندن اين مطلب لذت بردم

0+0-

پنجشنبه 19 اسفند 1389



>>>محمد:

به نظر من سعيد نعمت... از نعمت عقل و شعور سينمايي در اين فيلم كم نذاشته!!!

0+0-

دوشنبه 16 اسفند 1389




فرم ارسال نظرات خوانندگان

نام (ضروري):
نظر شما (ضروري):
كد امنيتي (ضروري) :
كد امنيتي تركيبي از حروف كوچك انگليسي است. توجه داشته باشيد كه كد امنيتي به كوچك و بزرگ بودن حروف حساس است.