تهمینه میلانی: متاسفانه مردم تصمیم نمی‌گیرند كه كدام فیلم روی پرده بیاید بلكه از روی فیلم‌های روی پرده یكی از آنها را انتخاب می‌كنند این یعنی سلیقه مسئولان نمایش، در نمایش فیلم‌ها دخیل است.

میلانی همواره معادل فمنیسم در سینمای ایران بوده‌است. زنی كه می‌خواهد مردان زورگو را سرجایشان بنشاند. می‌گوید: اگر مفهوم فمینیسم آن است كه درباره مشكلات روانی، اقتصادی و اجتماعی زنان فعالیت كنیم، بله من یك فمنیست هستم.  فیلم‌هایی كه تهمینه میلانی ساخته یك تفاوت عمده با سایر فیلمسازان زن دارد؛ میلانی تمام تلاش خود را می‌كند تا در فیلم‌هایش از حقوق پایمال شده زنان دفاع كند. مسئله‌ای كه به گفته خودش همیشه اصلی‌ترین دغدغه وی بوده است. تسویه حساب شاید كامل‌ترین بیانیه میلانی دربرابر پدیده مردسالاری است. سنگ بنای این فیلم تقابل حقوق زنان دربرابر مردان در جامعه سنتی است. جایی كه حقوق مردها بیش از آنچه درباره زنان تصور می‌رود؛ مورد احترام است.

* اگر فیلمسازی درباره زنان یعنی فیمنیسم، پس من یك فمینسم هستم

میلانی در پاسخ به این سوال كه عده‌ بسیاری از منتقدان و مخاطبان؛ شما را به عنوان یك فمیسنت می‌شناسند، خودتان هم این مطلب را قبول دارید؛ می‌گوید: شاید حق با آنها باشد اما باید از ایشان پرسید كه وقتی می‌گویید فمینیست منظورتان كدام تعریف از این ایسم است. چراكه فمینیست دارای مفاهیم متفاوتی است و بسته به شرایط اجتماعی، اقتصادی، ‌فرهنگی و صدالبته جغرافیایی تغییر می‌كند. همانند كمونیسم، لیبرالیسم و ....من همیشه گفته‌ام اگر مفهوم فمینیسم آن است كه ما درمورد مشكلات روانی، اقتصادی و اجتماعی زنان فعالیت كنیم تا با رفع این مشكلات جامعه را به تعادل و سلامت ببریم با این تعریف بله من یك فمینیست ایرانی هستم.

میلانی كه معتقد است؛ برخلاف برخی نظرات اصلا قصد ندارد فیلم جنجالی بسازد، درباره مباحثی كه بعداز نمایش تعدادی از فیلم‌هایش به وجود می‌آید، نیز اعتقاد دارد: فیلم‌هایی می‌سازم كه كمتر فیلمسازی به موضوع آنها علاقه نشان داده است. حق حضانت، درس خواندن دخترها، خیانت مرد به همسرش، هویت فردی زنان. مطرح شدن هریك از این موضوعات می‌تواند ما را در حل مسئله كمك كرده و به تعادل اجتماعی كمك كند برای همین طرح آنها برای جامعه مفید است.

میلانی در این راه تلاش می‌كند تا به دیگران نیز كمك كند. می‌گوید: اگر كاری از دستم برآید، به اتفاق همسرم آن را انجام می‌دهم. متاسفانه فیلم‌های ضدزن بسیاری در سینما ساخته می‌شود كه به نفع جامعه نیست. كافی نگاه كنیم كه چند فیلم در سال علیه زنان تحصیل‌كرده و مدرن ساخته می‌شود تا نقش زن سنتی و مطیع در جامعه برجسته شود. درست به همین دلیل هم هست كه فیلم‌های علیه زنان و حقوق‌ آنها یا آثاری با تشویق چندهمسری مرتب ساخته می‌شود.

تعدای از مخاطبان آثار میلانی معتقدند؛ وی علت بسیاری از مشكلات و ناهنجاری‌های جامعه را در عملكرد مردان بد می‌داند درحالیكه همزمان به نقش زنان در این ناهنجاری‌ها توجه ندارد، اما میلانی كه این مطلب را قبول ندارد؛ می‌گوید: متاسفانه بیشتر افراد جامعه ما به زنان نگاه جنسیتی دارند یعنی قبل از آنكه او را انسان ببینند او را ماده می‌بینند. من در فیلم تسویه‌حساب  مردانی را به تصویر می‌كشم كه باوجود داشتن خانواده، برای خود زنگ تفریحی قائل هستند كه آن را در وقت‌گذرانی با زنان خیابانی می‌دانند. در تسویه حساب توجه من به زنان قربانی است نه زنانی كه برای تفریح به سراغ مردان هوس‌باز می‌روند.

* تفكرم را تغییر نداده‌ام شاید مسیر را عوض كرده‌ام

نگاهی به كارنامه فیلمسازی تهمینه میلانی نشان می‌دهد كه گاه تغییراتی در دیدگاه‌ها و مسیرهای او ایجاد شده است. درواقع كارنامه فیلمسازی میلانی را می‌توان به سه دوره تقسیم كرد: زمانی میلانی فیلم‌هایی همچون آفسانه آه، بچه‌های طلاق و دیگه چه خبر را كارگردانی می‌كند و زمانی به ساخت آثاری همچون دو زن، واكنش پنجم و زن زیادی دست می‌زند و زمانی فیلم‌هایی همچون آتش بس و سوپر استار را كارگردانی می‌كند.

كارگردان نیمه پنهان این تغییر مسیر را طبیعی و ناشی از سیاست‌های روز جامعه می‌داند و می‌گوید: تغییر  و سیاست‌های روز در فیلمسازی ایران بسیار تاثیرگذار است و این تاثیر آنقدر آشكار است كه می‌توان آن را  بررسی و ارزیابی كرد. در یك دوره كه فضا بازتر بود؛ فیلم‌های زنانه‌تری ساختم، دو زن، واكنش پنجم و زن زیادی محصول این دوران است اما در دوره‌ای كه با ساخت فیلم‌هایی با موضوعاتی در محوریت زنان مخالفت می‌شد من به سمت ساخت آتش‌بس و سوپراستار رفتم. 

هرچند او منكر نمی‌شود كه ترس از توقیف نیز در این تغییر مسیر نقش داشته است و می‌گوید: برای من مخاطب مهم است. من فیلم می‌سازم كه مخاطب آن را ببینند نه اینكه توقیف شود برای من توقیف فیلم ارزش نیست. و ادامه می‌دهد: حتی توقیف تسویه حساب در ساخت سوپراستار تاثیر داشت و اگر تسویه حساب توقیف نمی‌شد فیلم بعدی‌ام را در همان زمینه حقوق و مشكلات زنان می‌ساختم. اما این بدان معنا نیست كه فیلم سوپراستار را دوست نداشته باشم.

كارگردان آتش بس معتقد است كه باوجود موفقیت بعضی فیلم‌هایش هرگز به دنبال تكرار نبوده است و می‌گوید: هرگز خودم را تكرار نكرده‌ و نخواهم كرد اتفاقا بعداز موفقیت میلیاردی آتش‌بس؛ تهیه‌كننده‌ها اصرار می‌كردند كه فیلمی مشابه آتش‌بس برایشان بسازم ولی ترجیح دادم كه تسویه‌حساب را بسازم كه متاسفانه عدم صدور پروانه نمایش آن به مدت سه سال صدمه بزرگی به من و همسرم وارد كرد.

میلانی به جز كارگردانی فیلم‌های خود؛ فیلنامه‌ نیز نوشته است. می‌گوید: در این سال‌ها فیلمنامه خیابان عشق ممنوع را نوشتم كه داریوش فرهنگ با سلیقه خودش شب‌های تهران را از آن ساخت و در ساخت فیلم بمانی داریوش مهرجویی هم مشاركت كردم.

* زمان ساخت تسویه حساب فریب مسئولین وقت را خوردم

تسویه حساب كه در بیست و هشتمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد؛ واكنش‌های بسیاری را به دنبال داشت. این واكنش‌ها تا زمان اكران فیلم نیز ادامه داشت. این فیلم سه سال توقیف بود. میلانی درباره ساخت و توقیف آن می‌گوید: تسویه حساب را عین فیلمنامه تصویب شده ساختم و درواقع به نوعی فریب مسئولین وقت را خوردم كه بعدها هیچ مسئولیتی قبول نكردند حتی وقتی اعتراض من به وزیر ارشاد رسید؛ ایشان لطف كردند و نماینده‌ای را مسئول رسیدگی به مشكل من كردند. در گزارش مكتوب نماینده نیز قید شد كه من تسویه‌حساب را عین فیلمنامه ساخته‌ام. اصلا اعتقاد ندارم كه چون جو آماده نیست باید دوربین را زمین بگذاریم و اجازه دهیم كه فیلم‌هایی كه شایسته سینمای ایران نیست؛ ساخته شود البته چون فیلمسازی در ایران منوط به كسب مجوز است؛ من كمی تغییر مسیر دادم و اما می‌توانید همه فیلم‌های من را كنار هم بگذارید و ببینید كه تفكرم را عوض نكرده‌ام هر چند شاید كمی از موضوعات مورد علاقه‌ام دور شده‌ام.

 وی علت اصلی توقیف تسویه حساب را عملكرد بعضی مدیران و فشارهای كه به آنها وارد می‌شود؛ می‌داند و می‌گوید: متاسفانه در چند سال اخیر اعمال سلیقه فردی و فشار از طرف برخی جریان‌های فكری به مسئولین نمایش زیاد شده است به ویژه فیلمسازان ناموفقی كه خود را قیم انقلاب می‌دانند و مخالف هر نوع حركت رو به جلو و پیش‌رو هستند. آنها رشد سینمای مستقل را دشمن خود ارزیابی می‌كنند. این افراد كه خود را مدافع تفكر سنتی می‌دانند؛ دائم سد راه سینمای اجتماعی می‌شوند.

وی ادامه می‌دهد: جامعه تسویه حساب را امروز می‌بیند و واكنش بسیار مثبتی به آن دارد. متاسفانه مردم تصمیم نمی‌گیرند كه كدام فیلم روی پرده بیاید بلكه از روی فیلم‌های روی پرده یكی از آنها را انتخاب می‌كنند این یعنی سلیقه مسئولان نمایش در نمایش فیلم‌ها دخیل است.

میلانی درباره انتخاب نام تسویه حساب برای این فیلم هم می‌گوید: افرادی كه ازسوی جامعه نادیده گرفته می‌شوند؛ كینه جامعه را به دل گرفته و با آن تسویه حساب می‌كنند. این فضا مسلما به نفع هیچ‌كس نیست پس بهتر است شرایط اجتماعی به نوعی تغییر كند كه اساسا هیچ یك از افراد آن نادیده گرفته نشوند و اگر هم صدمه‌ای به افرادی از آن وارد شد؛ برنامه‌ریزی درست برای حل مشكلات روانی و اقتصادی آنها انجام پذیرد.

میلانی اعتقاد ندارد كه در این فیلم؛ پیام را فیلم را فدای  داستان كرده؛ پس می‌گوید: تسویه‌حساب هم مانند دو زن و فیلم‌های دیگر؛ داستان دارد. منتهی شكل روایتی آن متفاوت است یعنی از نقطه الف تا ی پشت سر هم تعریف نمی‌شوند بلكه با گذاشتن پازل‌های متفاوت كنارهم شكل می‌گیرد. علت انتخاب این نوع داستان‌گویی آن بود كه تماشاگر را تا كامل شدن اطلاعات چندبار درمعرض قضاوت قرار دهم تا با تكمیل اطلاعات ببینند كه قاضی خوبی بوده‌اند یا خیر.

هرچند او تاكید می‌كند كه به دنبال طرح بحث انتقام و دفاع از آن نبوده است: هدف این فیلم؛ انتقام نیست بلكه نشان دادن این واقعیت است كه حتی اگر بر فرض محال زنانی كه به دلیل جرائم متعدد به زندان می‌افتند، تنبیه شدند؛ وقتی مجدد به جامعه برمی‌گردند جامعه هیچ برنامه‌ مشخصی برای این افراد كه ارشاد شده‌اند؛ ندارد و خود آنها هم نه سواد و نه تخصص كافی و نه خانواده‌ای مهربان دارند تا آنها را حمایت كند. آنها حتی به لحاظ اقتصادی تامین نیستند بنابراین چه راه چاره‌ای جز ادامه بزهكاری دارند؟!

كارگردان تسویه حساب باوجود آنكه از فقر پژوهش درباره زنان آسیب دیده گلایه دارد؛ درباره تهیه مستندات خود برای ساخت این فیلم می‌گوید: منابع مكتوب زیادی به جز پژوهش‌های دانشجویی یا تحقیقات NGOهای مختلف در این زمینه وجود ندارد اما با مصاحبه‌های شفاهی با زن‌های آسیب‌دیده و تحلیل رفتار و شخصیت ایشان با گروهی از روانشناسان و جامعه‌شناسان روی تك‌تك دیالوگ‌های فیلم كار كارشناسی انجام گرفته است.

میلانی وظیفه هنرمند را بیان درد می‌داند و نه ارائه راهكار و درمان و ادامه می‌دهد: وظیفه فیلم‌ساز نشان دادن راه‌حل نیست بلكه طرح مسئله است. این وظیفه مسئولین و برنامه‌ریزان اجتماعی و شهری است كه راه چاره را بیابند. وظیفه من نیست كه درمان را بگوییم هنرمند فقط درد را بیان می‌كند.

 میلانی درحالیكه تاكید می‌كند كه هرگز از زنان تسویه حساب دفاع نكرده بلكه برای آنان دلسوزی می‌كند، درباره نپرداختن به مردان خوب در این فیلم می‌گوید: فیلم من داستان مردان خوب نیست. قهرمان فیلم من زن‌ها هستند البته این ایده كه عملكرد مرد خوب را بررسی كنید؛ ایده‌ خوبی است اما داستان را به سمت دیگری می‌برد.

كارگردان تسویه حساب درباره پایان‌بندی فیلم و نقش نیروی انتظامی در فیلم می‌گوید: نیروی انتظامی و قانون تعریف خود را دارد. شما موقعی كه مرتكب جرمی می‌شوید نیروی انتظامی با شما برخورد می‌كند. من در فیلم همین را نشان دادم البته وقتی در فیلم چنین معضلی را نشان می‌دهم؛ می‌خواهم بگویم كه به نوعی ضعف قانونی وجود دارد كه چنین اتفاقاتی در جامعه رخ می‌دهد درمورد پایان‌بندی فیلم هم قصد داشتم امید در فیلم جریان داشته باشد هرچند به نظر من این افراد هیچ امیدی ندارند.

 میلانی درباره انتخاب عوامل و همكاری با آنها هم می‌گوید: تقریبا 90 درصد بازیگران همان بازیگران انتخاب اول بودند جز در موارد خاصی كه بازیگر موردنظر من مشغول بازی در فیلم دیگری بود. ضمن آنكه اصلا اهل بداهه‌پردازی نیستم و با یك فیلمنامه كامل سر صحنه می‌روم. همكاری با زرین دست نیز بسیار خوب و حرفه‌ای بود و من از پیشنهادات خوب ایشان همیشه استقبال می‌كردم.

منبع: ایلنا

مخالفان تهمینه میلانی در نشست رسانه ای با او تسویه حساب کردند

تسویه حساب به سبک زنانه البته تنها از نوع میلانی

چو عضوی به درد آورد روزگار.../نگاهی به فیلم تسویه حساب

تهوع: نگاهی به فیلم تسویه حساب

اکران تسویه حساب در مشهد هم ممنوع شد

اکران تسویه حساب در اردبیل ممنوع شد