اکران دو فیلم نخودی و خاله سوسکه در این اواخر بهانه ای شد تا نگاهی به وضعیت سینمای کودک در ایران از آغاز تا کنون بیندازیم.

بی تردید می توان از فیلم شهر موشها به کارگردانی مشترک مرضیه برومند و محمدعلی طالبی به عنوان اولین فیلم سینمایی «ویژه کودک» در ایران یاد کرد. هرچند قبل از ساخت این فیلم تعدادی از دیگر کارگردانان نیز تلاش کرده بودند که فیلم کودک بسازند اما هیچ یک از آن ها نتوانستند به موفقیت و محبوبیت شهر موشها دست پیدا کنند. چرا که شهر موشها اولین فیلمی بود که مخاطبان اصلی اش کودکان بودند و مانند فیلم های قبلی برای دو قشر کودکان و بزرگسالان ساخته نشده بود. و به اصطلاح «درباره کودک» نبود. ساختار فانتزی و تخیلی شهر موشها برای کودکان آن برهه ی زمانی بسیار جذاب می نمود و استقبال بسیار زیادی هم از سوی کودکان در مواجهه با این فیلم به عمل آمد. به همین دلیل شهر موشها را می توان به نوعی یک نقطه عطف برای شروع یک دوره سینمای مترقی کودک دانست که تا ده، دوازده سال بعد توانست روز به روز به پیشرفت های بیشتری در زمینه فیلم های کودک در ایران دامن بزند. از آن  پس فیلم های زیادی «برای کودکان» ساخته شد که اتفاقاً اکثر آنها با استقبال چشمگیر مخاطبان مواجه شدند.

گلنار، علی و غول جنگل، سفر جادویی، مدرسه پیرمردها، دزد عروسک ها و ده ها فیلم دیگر، از جمله فیلم هایی بودند که با استقبال خوب تماشاگران مواجه شدند. از سوی دیگر کلاه قرمزی و پسرخاله به نوعی آخرین فیلمی بود که توانست مخاطبان میلیونی را جذب نماید. چراکه پس از این فیلم، سینمای کودک در ایران دچار یک حضیض و رکود شدید شد.

اکنون از سینمای کودک فقط نامی باقی مانده است، چرا که در این سال های اخیر کمتر کارگردان و تهیه کننده ای پیدا می شود که بخواهد وقت و سرمایه اش را برای سینمای کودک بگذارد، و تنها افرادی که از  سال ها قبل دغدغه سینمای کودک را داشته اند هر چند سال یک بار دست به تولید این گونه فیلم ها می زنند. که البته اغلب هم در گیشه با شکست مواجه می شوند. چرا که سطح کیفی فیلم های تولید شده در ژانر کودک مانند سبک فیلم های تولید شده در 20-15 سال پیش است. این در حالی است که کودکان نسل امروز مانند کودکان نسل های پیش به داستان های قدیمی علاقه ندارند چون با پیشرفت علم و تکنولوژی و آمدن ماهواره و هزاران دستگاه بازی و سرگرمی و کامپیوتر و کارتون ها و فیلم های با کیفیت و اغوا کننده کننده خارجی مانند: هری پاتر و شرک و در دسترس بودن اینترنت و ...  توقعات ذهن آن ها را گسترش پیدا کرده و با شنیدین و دیدن قصه های قدیمی و هزار بار تکرار شده خاله سوسکه و کدو قلقله زن و شنگول و منگول ارضاء نمی شوند.

اگر تا همین ده، پانزده سال پیش کودکان، والدینشان را به اصرار برای دیدن فیلم هایی همچون: الوالو من جوجوام و پاتال و آرزوهای کوچک و گربه آوازه خوان و... به سینماها می کشاندند. تنها دلیلش این بود که هیچ گونه وسایل سرگرمی و تفریحی بهتری در اختیارشان نبود و آثار مشابه خارجی با کیفیت بهتر را ندیده بودند.

آن چه که بسیار روشن و واضح است این که تخیل و تفکر کودکان امروز با تخیل و تفکر کودکان نسل های پیشین هزاران هزار کیلومتر از هم فاصله دارد. اما با تمامی این تفاسیر سینمای کودک نیاز مبرم برای هر جامعه ای است و نباید سهل انگارانه از کنار آن عبور کرد. با این حال سال های سال است که سینمای کودک را مورد بی مهری قرار گرفته و حمایت لازم چه از سوی مسئولان و چه از جانب تهیه کننده ها از این سینمای رو به زوال نمی شود. اگر همین جشنواره فیلم های کودکان هم سالی یک بار برگزار نمی شد فاتحه سینمای کودک تا کنون خوانده شده بود.

جدا از این با تولید بسیار گسترده فیلم های کمدی و طنز که از جذابیت های بصری بالاتری برای کودکان برخوردار هستند، کودکان ترجیح می دهند به جای دیدن برخی فیلم هایی که مناسب سن و سالشان است این گونه فیلم های طنز را تماشا کنند، که اتفاقاً اغلب بازیگرانشان را هم در سریالهای تلویزیونی قبلا دیده اند و دوستشان دارند. از این رو فیلم هایی همچون خاله سوسکه با این که ریشه در ادبیات عامه ایرانیان دارد نمی تواند با ساختاری پیش پا افتاده و بدون بهره گیری از تکنیک های فنی کودکان را به سینما بکشاند.

فیلم های کودک باید در کنار تخیل و سرگرمی کمی هم به واقعیت نزدیک باشند تا کودکان را مجذوب نمایند. اما در مجموع به هیچ عنوان فیلم هایی که احساس شود جنبه آموزشی و پیام رسانی دارند تولید نمی شود. سینمای کودک تا هنگامی که بخواهد این گونه قصه های قدیمی را برای کودکان تعریف نماید و از کمترین تکنیک های فنی و انیمیشن و ... بهره نبرد وضعش از این هم بدتر خواهد شد. هرچند که فیلم هایی همچون راز دشت تاران هم نتوانستند کودکان را جذب نمایند چون فانتزی و تخیل باید در فیلم ها بیشتر شود و کودک را با قهرمان اصلی قصه همراه و همدل سازد و با ذهن کودکان سنخیت داشته باشد.

و در نهایت این که سینمای کودک بر خلاف این که که بسیار پیش پا افتاده و ابتدایی بدان نگاه می شود سینمایی است که باید از افراد متخصص و مجرب در تمامی زمینه ها به ویژه در زمینه های روان شناختی کودکان در آن استفاده شود.