هر انسانی تو زندگی دنیایی اش مثل یه درخته، یه تنه داره، قبل اش یه عالمه ریشه است و بعدش یه عالمه شاخه!

درخت زندگی ساخته ی ترنس مالیک پنجمین اثر این کارگردان نخبه ی سینما طی 38 سال گذشته است. درام شاعرانه ی درخت زندگی شاهکار جدید او  و برنده ی نخل طلای کن آخرین برگ از درخت کارگردانی این شخص است. درخت زندگی فیلمی  است با فیلمبرداری خارق العاده  که با جزییات فراوان اش وارد بعد روانشناسی افراد می شود و برای ریشه یابی آن به دوران دایناسور ها می رود و به حال باز می گردد.

این کارگردان، فیلمنامه نویس و تهیه کننده آمریکایی، متولد سال ۱۹۴۳ است و در طول ۴ دهه کار حرفه ای، ۵ فیلم در کارنامه اش دارد. با این حال شمار زیادی از منتقدان، آثار او را شاهکارهای سینمایی می دانند و سال ها در انتظار می مانند تا فیلم جدیدی از او را روی پرده نقره ای تماشا کنند. فیلم درخت زندگی به زیبایی هرچه تمام و به صورت شعر گونه با موسیقی دل انگیزش دلایل رفتار های امروزی فردی به اسم جک (شون پن) را نشان می دهد و سرنوشت او را از ابتدا تا امروز دنبال می کند. درخت زندگی داستان خانواده اوبرین و سه فرزندانشان را در دهه ی 1950 دنبال می کند. اوبرین (براد پیت) یک فرد افسرده  و ناراضی از زندگی است که سعی می کند بچه هایش را خشن به بار بیاورد تا بتوانند در زندگی موفق شوند. او عقیده دارند آدم ها و خانواده های خوبی مثل خودشان تا ابد معمولی خواهند ماند و فقط مورد ترحم قرار خواهند گرفت، ولی برای آدم های موفق افرادی هستند که به هیچکس اعتماد ندارند. برعکس مادر خانواده (جسیکا جستین) آدم بسیار مهربان و خوبی است و درس های اخلاقی و مهربانی به فرزندانشان می دهد. او عاشق عشق و نیکوکاری به دیگران است. در ابتدای فیلم جملاتی درباره مرحمت گفته می شود، بعد خبر مرگ فرزندشان را به خانواده ی اوبرین می دهند. ناگهان فیلم به زمان قدیم باز می گردد. داستان کودکی این سه برادر و تقابل آنها و کشف دنیای آن سه  را به همراه رشد این سه برادر نشان می دهند. نشان دادن دوران رشد این سه پسر و تقابلشان با دنیای اطرافشان با دقتی خارق العاده به تصویر کشیده است. مثلاً اولین باری که با صحنه ی مرگ رو برو می شوند، یا اولین باری که  از جنسی دیگر باجنس مخالف روبرو می شوند (نماد لباسی که بر آب می اندازد یا موهای یکی از دخترهای همکلاسی) یا اولین برخوردشان با یک فرد افلیج.

فیلم در اصل خلقت زمین را از ابتدا نشان می دهد و دایناسورها را نشان می دهد و می خواهد مسأله ی خوبی و بدی و این صفت ها را به چالش بکشد. حتی در صحنه ای که مربوط به دوران دایناسور هاست یک بچه دایناسور ضعیف و مریض را می بینم که یک دایناسور گوشتخوار به سراغ او می آید و به چشمان مظلوم و مریض دایناسور بچه نگاه می کند و او را نمی خورد و به راهش ادامه می دهد. حالا جک طبق تعلیمات پدرش بزرگ شده. پسر عاصی و بداخلاق که مهندس نقشه کش است، ولی دائماً در حال فکر کردن و کلنجار و رفتن با گذشته ی خودش است. جک با این همه تناقض (مانند مرگ یک بچه و حوادث تلخ و دعوای مداوم پدر و مادرش در این دنیا) حق را به سخنان پدرش می دهد که دنیا جای خوبی نیست و به سخنان مادرش درباره مهربانی و... گوش نمی دهد. مثلاً در یکی از دیالوگ ها جک از آن درد دل هایی که همه بچه ها وقتی با یک حادثه ی غم انگیز در زندگی شان روبرو می شوند با خدا سر می دهند می گوید: «تو کجا بودی؟ تو اجازه دادی یک پسر بمیره. تو اجازه می دهی هر اتفاقی (خوب یا بد) بیافتد. چرا من باید آدم خوبی باشم؟ وقتی تو نیستی!» در یک سکانس خارق العاده جک بزرگسال (شون پن) را می بینیم که به دنبال جک نوجوان (فینیگان ویلیامز) در یک کویر! است.فیلم از این صحنه های استعاری حیرت انگیز سرشار است.

سکانس های فیلم آنقدر کامل و عمیق هستند که برای هر سکانس به طور جداگانه می توان یک مقاله نوشت. ترنس مالیک به ما می گوید از ابتدای دنیا تا برزخ (سکانس های پایانی کنار دریا) غم و شادی همیشه کنار انسان هستند و این خوبی و مرحمت است که باعث زنده نگه داشتن دنیا شده است. از اول خلقت دنیا که از رحمت خدا بوده تا دوران دایناسور ها  که توضیح داده شد و حتی در این دنیای ما که شاید حتی افراد کلاه بردار شاید موفق تر به نظر بیایند، همیشه برد با افراد مهربان و خوب است. دنیا روی پاشنه ی این جور افراد می چرخد. در پایان فیلم پدر خشن و سختگیر به این امر اعتراف می کند. این پیام یکی از هزاران پیام های آموزنده ی ترنس مالیک در این فیلم است. دیالوگ های فیلم درخت زندگی اکثراً فلسفی و شاعرانه هستند و با موسیقی اپرا گونه ی همراه می شوند که شما را به سفر خلقت بشر و کائنات می برد.

فیلمبردار فیلم امانوئل لوبسکی است که اگر برنده ی اسکار فیلمبرداری نشود قطعاً یکی از نامزد های اسکار امسال خواهد بود. او به قدری قاب های خارق العاده ای گرفته که از تک تک نماهای آنها می توانید به عنوان کارت پستال استفاده کنید و به دیوار اتاقتان بزنید. سبک فیلمبرداری امانوئل هماهنگی کامل با محتوای فیلم، حالتی روان و رها و آزاد دارد.

بازی های بچه ها در تگزاس دهه ی 1950 مانند بسیاری از بازی هایی است خود من تجربه آنها را در کودکی ام داشته ام. موقع تماشای این صحنه ها بسیاری از خاطرات خوب کودکی برایم زنده  شد. (به غیر از شکستن شیشه همسایه!)

ولی حالا مفهوم «درخت زندگی» چیست؟ چرا اسم فیلم «درخت زندگی» است؟ «درخت زندگی» یکی از مفاهیم علمی است که طبق آن تمام جانداران به هم مرتبط هستند و در زمان های دور (دایناسور ها) یا نزدیک (انسان ها) اجدادشان به هم می رسد. بر اساس این مفهوم تمام میلیون ها گونه های جانوری روی کره ی خاکی  از یک ریشه هستند تا در کنار هم رشد کرده اند و هر کدام از آنها تکامل یافته و یک شاخه از درخت زندگی را تشکیل داده اند. در فیلم یک درخت تنومند در حیاط خانواده ی اوبرین است است که بچه ها از آن بالا می روند نماد همین است.

بازی بازیگران فیلم همه در اوج است. هیچ ایرادی نمی توان از بازی بازیگران گرفت. می خواهد براد پیت باشد یا شون پن یا نابازیگر های نوجوان فیلم. ترنس مالیک چنان بازی های دسته اول و یک سطحی از تمامی بازیگران اش گرفته است که باعث شده  براد پیت و شون پن بخاطره ستاره بودنشان در فیلم برجسته به نظر نرسند.

فیلم درخت زندگی فیلمی حماسی به معنای واقعی کلمه است و فیلمی جاه طلبانه در ستایش زندگی است. فیلم دلایل بقای این دنیا را در عمق خود پنهان کرده است. در زیر لایه های فیلم  چشمه ی زندگی جریان دارد تا درخت زندگی شکوفا شود. جایی از فیلم هست که وقتی می خواهد خدا را نشان دهد به سمت خورشید می رود. در تمامی سکانس های فیلم نور خورشید نمادی از خداست. فقط شما به کارکرد خورشید در این فیلم دقت کنید تا متوجه شوید با چه فیلم درست و حسابی مواجه هستید. پایان فیلم یک مزرعه ی آفتابگردان که استعاره ای از انسان ها هستند را نشان می دهد که همه آنها به سوی نور خورشید  رشد می کنند و خورشید هر سمت که باشد آن ها هم به همان سمت می وند. همچنین در انتهای اثر برزخ را می بینیم که تعدادی از افراد در کنار ساحل در حال قدم زنان هستند و ما آنها را با همان چهره ای می بینیم که در فیلم می بینم. خوشحال هستند و با خانواده خودشان ملاقات می کنند. خانواده ی اوبرین را هم می بینیم که شاد و خوش، همچون گذشته ها در کنار یکدیگر هستند. ناگهان جک در بزرگسالی می بنیم که با آسانسور از بالا به سمت سطح زمین می آید و فیلم تمام می شود ولی زندگی ادامه دارد....

درخت زندگی یکی از بهترین و جاودانه ترین فیلم های تاریخ سینما است که درباره ی آن می شود چندین کتاب از هر حیث روانشناسی و سینمایی و هنری و دینی و مذهبی و.. نوشت! فیلم درخت زندگی تمام آنچه در زندگی تجربه کرده اید و تجربه خواهید کرد را به تصویر کشیده است. درخت زندگی فیلمی است که در تک تک صحنه های آن زندگی جاری است.

 شهریار روشنی را بشناختم

که درخت زندگی است

ظلمت را دریافتم

که درخت مرگ است

هرکه خرد بمن آموخت

تاج گل بر سرم نهاد

وگر کسی مرا بسوی مقدسان رهنمون گشت

به روشنان نیز رهنمون خواهم شد

(مانوی)

شما می توانید احتمال موفقیت این فیلم در اسکار 2012 را در تالار گفتگوی سایت پرده سینما به بحث بگذارید. برای ورود به تالار اینجا را کلیک کنید.

همچنین درباره دیگر رقبای این فیلم در اسکار بخوانید:

پیروزی بزرگ در رثای وظیفه شناسی؛ نقد و بررسی فیلم مانی بال ساخته بنت میلر

استعاره ای برای قهرمانی تنها؛ نقد و بررسی فیلم رانندگی ساخته نیکولاس ویندینگ

نه تیره، نه روشن، خارق العاده و خاکستری؛ نقد و بررسی فیلم هری پاتر و یادگاران مرگ2

برگ هایی از درخت زندگی؛ نقد و بررسی فیلم درخت زندگی ساخته ترنس مالیک

یک داستان خوب با داستانگوی خواب آلود! نقد و برسی فیلم جی. ادگار ساخته کلینت ایستوود

داستانی باورنکردنی درباره شادی و غم؛ نگاهی به فیلم نسل ها (فرزندان/اولاد) ساخته الکساندر پین