نقد و بررسی فیلم زندگی جای دیگری است ساخته منوچهر هادی

زندگی جای دیگری است از داستان خوبی بهره برده است، اما ظرفیت چنین داستان ساده و سرراستی به هیج عنوان در حد یک فیلم سینمایی نیست. این فیلم می توانست یک فیلم کوتاه بسیار خوب باشد. اما در شکل کنونی تحول درونی آدمی که در این فیلم بیش از هر نکته دیگر مورد نظر هادی بوده است در این فیلم نسبتاً مضحک می نماید. شخصیت های فیلم بالنسبه منفعل هستند، در این میان حتی کاراکترهایی مانند نفیسه که رسماً می توانستند قابلیت های جدیدی را در فیلمنامه به وجود آورند نیز از ابتدا تا انتها کاملاً منفعل باقی می مانند چرا که فیلمنامه نویسان تمام توش و توانشان را بر روی شخصیت اصلی فیلم متمرکز کرده اند. علیرغم میل فیلمساز درگیرهای ذهنی و واکنش های بعضاً سادیسماتیک داوود نسبت به اوضاع اطرافش و بلافاصله تحول این کاراکتر رسماً کاریزمایی برای این شخصیت باقی نمی گذارد چرا که داوود علیرغم آنچه خود متصور است هرگز ید قدرت و رهبری زندگی خود و اطرافیانش را در اختیار ندارد و نه تنها تاثیر مستقیم در زندگی پیرامون اطرافیان درجه اول خود (به غیر از همسر سابق اش) نمی گذارد بلکه به نحوی دیگران را آزرده خاطر نیز می سازد. به هر حال می توان بر این مهم صحه گذاشت که فیلم زندگی جای دیگری است پتانسیل آن را داشت تا به فیلمی قوی تبدیل شود اما متاسفانه به دلایل زیادی از جمله اینکه هادی خود فیلمنامه نویس و تدوین گر فیلمش است نتوانسته آنچنان که باید نتیجه مطلوب را از ایده اولیه خود به دست بیاورد.

روایت داستانی در زندگی جای دیگری است دچار چند پارگی و از هم گسیختگی است. هادی به دلیلی نامعلوم گویی در این فیلم در حال ساخت فیلم مستند است و به دلیل چنین تفکری روایتی گزارش گونه از زندگی شخصیت اصلی فیلمنامه و خانواده وی داشته است. در این فیلم بارها و بارها تصویر خانواده داوود در حالی دیده می شود که از کار روزانه به خانه بر می گردند دور هم غذا می خورند، می خوابند، صبح برای خوردن صبحانه بلند می شوند و هر یک به سویی رهسپار می شوند! در این فیلم مردی که درگیر روزمرگی هایش شده است و نسبت به همه اطراف اش بی تفاوت است ناخودآگاه با شنیدن این خبر که به زودی خواهد مرد دچار تحولی شگرف شده و نسبت به اطراف اش بصیر و آگاه می شود و در نهایت با وام گرفتن از سینمای فیلمفارسی که در آن مردانگی حرف اول و آخر را می زد در حرکتی عجیب و غیر قابل تصور این مرد، شوهر جدید همسر سابق اش! (که از آن ها تنفر هم دارد) را رهایی بخشیده و به جای او به زندان می رود!

از ایرادات اساسی فیلم می توان به ریتم کند آن اشاره کرد. کمی خلاقیت و قصه پردازی می توانست جایگزین حواشی و زائداتی باشد که در سراسر این فیلم گنجانده شده است. از طرفی شاید بتوان پذیرفت که این ریتم کند باعث فضاسازی مناسبی در راستای ایده اولیه فیلم شده است اما تلاش فیلمساز برای کند کردن ریتم فیلم و قرار دادن مخاطب در فضایی تلخ بسیار بیشتر از حد لزوم است و وجود بیش از حد نماهای طولانی باعث شده تا مخاطب خسته شود فیلم در خطر طرد شدن از سوی مخاطب قرار گیرد. مخاطب در زندگی جای دیگری است مرتباً به شخصیت اصلی فیلم نزدیک و نزدیک تر می شود اما این نزدیک شدن نه تنها باعث همذات پنداری مخاطب با کاراکتر در آستانه مرگ نمی شود، بلکه مخاطب را از این کاراکتر دلزده می سازد. برای مثال می توان به صحنه های سیگار کشیدن داوود اشاره کرد که بخش عمده ای از فیلم را به خود اختصاص داده است!

هرچند که این فیلم آغازی قابل قبول دارد اما در دقایق نهایی با پایان ضعیف فیلمنامه نویسان مشکلات بسیاری گریبانگیر آن می شود و مضمون ارائه شده در فیلم را تا حد زیادی دچار مشکل می کند و فیلم را به این مضمون می رساند که زندگی در این دنیا ارزشی ندارد، امید به زندگی را از زندگی کسانی که به بیماری های مشابه با بیماری داود مبتلا هستند حذف می کند و به نوعی آن ها را تشویق به مرگ برای اطرافیان می کند و ادامه زندگی اندک آن ها را بی ارزش می داند! از طرف دیگر هادی به ناگهان تمامی کاراکترهای دیگر فیلم اش را رها کرده و به آینده و سرنوشت آن ها اشاره ای نمی کند از جمله اینکه این مهم برای مخاطب روشن نمی شود که آیا کارکتر علی که پارسا پیروز فر در آن به ایفای نقش می پرداخته آیا واقعاً مقصر بوده و یا اینکه گناهی نداشته است؟ پرسش های بی شمار دیگری نیز بعد از اتمام فیلم ذهن مخاطب را به شدت درگیر می کند... آیا داوود (حامد بهداد) خود را فدای شخصی دغل کار کرده؟ آیا همسر سابق داوود به وی حقیقت را گفته؟ تکلیف زندگی زن جدید داوود چه شده و اینکه چرا داوود با همه تنفرش دست به این ایثار بزرگ برای کسی که اصلاً دیگر او را دوست ندارد می زند؟

یکی از معدود نکات مثبت فیلم هادی علیرغم تمامی نقصان های بنیادین و ابتدایی فیلمنامه خواه در درام و یا شخصیت پردازی، بازی های بسیار خوب بازیگران آن است. به جرات می توان بر این امر صحه گذاشت که یکتا ناصر کشف منوچهر هادی است. ناصر قبل از همکاری با هادی در چندین فیلم و سریال مختلف به ایفای نقش پرداخته بود که متأسفانه تنها از جنبه زینتی به او نگاه می کردند اما وی پس از سال ها فعالیت در سینما با حضور در فیلم یکی می خواد باهات حرف بزنه وجهی دیگر از هنرش را به نمایش گذاشت که تحسین همگان را در پی داشت و توانست برای او سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را به ارمغان بیاورد. یکتا ناصر در فیلم جدید هادی نیز آنچنان به کاراکترش نزدیک شده که به هیچ عنوان نمی توان تصور نمود که وی در حال نقش آفرینی است. مخاطب از همان دقایق ابتدایی با وی همذات پنداری کرده و با شادی او شاد و با ناراحتی او غمگین می شود، این حس همذات پنداری و دوست داشتن این کاراکتر تا جایی مخاطب را با خود درگیر می کند که حتی هنگامی که او اعتراف به دروغگویی هایش به داوود می کند مخاطب هرگز او را گناهکار قلمداد نمی کند. از سوی دیگر حامد بهداد نیز در این فیلم به دلیل پرهیز از اکت! و درونی کردن بازی اش بسیار خوش درخشیده و در این فیلم با هوشمندی و کنترل هادی بازی قابل قبولی را ارائه داده است. بهداد برای اولین بار در این فیلم در شمایل مردی جا افتاده ظاهر شده است که با وجود پیشینه سابق وی تغییری یکصد و هشتاد درجه ای برایش محسوب می گردد.

در نهایت می توان به این نکته اشاره  کرد که زندگی جای دیگری است چه در زمینه فیلمنامه نویسی و چه کارگردانی برای هادی گامی رو به عقب و نشانه زنگ خطری برای این فیلمساز است چرا که بر اساس شواهد هادی در این فیلم حتی به اندازه تله فیلم هایش هم انرژی صرف نکرده است!

رضا منتظری

فروردین 1393