پدیده سریال سازی در ماه مبارک رمضان چند سالی است که در تلویزیون باب شده و تاکنون کارگردانان زیادی مبادرت به ساخت اینگونه سریالهای مناسبتی نموده اند. در طول این سالیان تلویزیون در ایام ماه مبارک رمضان سریال هایی را با مضامین مختلف پخش نموده است که در این میان سریالهای طنز در بین مردم جایگاه ویژه ای داشته اند. هرچند که تولید و پخش سریالهای طنز که اغلب مضامینی سخیف را دستمایه خود قرار می دهند و از ساختاری سطحی و پیش پا افتاده هم برخوردار هستند چندان برای ماه مبارک رمضان خوشایند نیست، ولی اینگونه آثار به دلیل اینکه خیلی راحت و به دور از گنده گویی ها و اغراق ها تولید می شوند و از دل زندگی مردم بیرون آمده و مشکلات جامعه را با بیانی شیوا ابراز می کنند با بیننده به راحتی ارتباط برقرار می کند مسلماً طرفداران فراوانی دارد.

به غیر از سریالهای طنز بسیاری از کارگردانان دست به ساخت آثاری با مضامین دینی و عرفانی، اجتماعی و خانوادگی و ... نیز زده اند. اما اکثرا با شکست مواجه شده اند.

امسال چهار سریال در مسیر زاینده رود به کارگردانی حسن فتحی، ملکوت به کارگردانی محمدرضا آهنج، جراحت به کارگردانی محمد مهدی عسگرپور و نون و ریحون به کارگردانی فرزاد مؤتمن برای پخش در این ایام آماده شده اند.

متأسفانه سریال هایی که امسال شاهد پخش آنها از رسانه ملی هستیم هیچکدام سریالهای نابی نیستند و اغلب بسیار شتابزده تولید شده و با سوژه هایی تکراری و ضعف ساختار و فیلمنامه مواجهند و به همین دلیل هیچیک نتوانسته اند ارتباط خوبی را با بینندگان برقرار کنند. این در حالی است که در سالهای گذشته شاهد بودیم برخی از سریالها تماشاگران را پای تلویزیون میخکوب میکردند و در طول ماه مبارک رمضان در همه جا صحبت از آن سریالها بود.اما هیچیک از سریالهایی که امسال شاهد پخش آنها از سیما هستیم نتوانسته اند جایگاه ویژه ای در میان مردم و منتقدین پیدا کنند و دلیل اصلی این امر مهم هم شتابزدگی فراوان در روند تولید سریالهای امسال بوده است . به عبارت دیگر سریالهای ماه رمضان امسال یک پسرفت شدیدی را نسبت به سالهای قبل دارند.

اما به هر حال همیشه در بین هر چیز یک «بهتر» و « بدتری» هم وجود دارد و در بین سریالهای امسال هم می توان با کمی بالا و پایین کردن بهتر و بدتر را پیدا کرد.

در یک رتبه بندی کلی به ترتیب سریالهای جراحت، در مسیر زاینده رود، نون و ریحون و ملکوت بهترین و بدترین سریالهای ماه رمضان امسال هستند، هرچند که هنوز تا پایان راه خیلی مانده اما تا همین جای کار مشخص شده که گروههای تولید به قول معروف چند مرده حلاج اند!

جراحت: به یاد آن روزهای خوش!

سریال جراحت به کارگردانی محمد مهدی عسگرپور بدون شک بهترین سریال ماه رمضان امسال به شمار می رود. جراحت از قصه ای جذاب برخوردار است که مبتنی بر ارزش های خانواده های اصیل ایرانی است و ضد ارزش ها را شدیداً نهی کرده است. جراحت قصه یک خانواده سنتی است که به ناگهان و بر اثر یک اتفاق ساده دچار مشکلات پیچیده و عدیده ای می شوند. این سریال از یک فیلمنامه قوی و منسجم برخوردار است که نگارش آن بر عهده سعید نعمت الله بوده است. بودن نام سعید نعمت الله به عنوان نویسنده جراحت خود تضمین بزرگی برای موفقیت آن محسوب می شود چرا که دیگر سریالهایی که نعمت الله مبادرت به نگارش آنها نموده است نیز توانسته اند در بین مردم و منتقدین جایگاه ویژه ای پیدا کنند.

جراحت بر خلاف اغلب آثاری که این روزها در سینما و تلویزیون تولید می شوند با روایتی ساده و گویا می خواهد نحوه درست زندگی کردن را به مردم بیاموزد، مردمی که تا همین چند سال پیش در کنار هم و خیلی راحت تر از حالا زندگی می کردند، جراحت ما را به یاد آن روزهای خوش می اندازد، روزهای خوشی که خانواده ها اگر اختلافی با هم پیدا می کردند توسط گیس سفیدان و ریش سفیدان اختلافاتشان را حل می کردند و هیچگاه در زندگی هیچیک از خانواده های اصیل و سنتی ایرانی اختلافات جزئی و کوچک منجر به بحران های عظیم نمی شد.

جدا از مبحث فیلمنامه، کارگردانی دقیق و نگاه موشکافانه محمد مهدی عسگرپور نیز توانسته در موفقیت جراحت نقشی تعیین کننده و کلیدی داشته باشد. عسگر پور با نگاهی ریزبینانه به جزئی ترین موارد سریالش توجه و دقت کافی و وافی دارد و هیچگونه خطایی در کارگردانی اش به چشم نمی خورد. دکوپاژ دقیق و بدون نقص و میزانسن های عالی از نکات مثبت جراحت محسوب می شود.

بازیگران جراحت نیز اغلب در نقشهایشان را بسیار خوب ایفا نموده اند. آتنه فقیه نصیری بازیگر نقش «انسی» در این سریال بسیار خوش درخشیده است، فقیه نصیری که پیش از این در نقشهایی کلیشه ای بازی می کرد این بار تابوی خود را شکسته و با یک نقش متفاوت ظاهر شده و چنان در قالب نقش اش فرو رفته که تماشاگر را شدیداً با خود همراه می کند. سابر بازیگران جراحت هم در نقشهایشان خوب ظاهر شده اند اما ایراداتی در بازیهایشان به چشم می خورد.

ثریا قاسمی (مامان لطیفه) و امین تارخ (بزرگ) به نوعی در نقشهای قبلی شان ابقاء شده اند. ثریا قاسمی همان مادر سنتی ایرانی همیشگی است که مراقب است تا فرزندانش با یکدیگر خصومت پیدا نکنند و بنیان خانواده اش از هم نپاشد. او یکی از معدود بازیگران جراحت است که در صحنه هایی بازی اش تصنعی می شود و با برخی حرکات زائد بازی خود را ضایع می کند.

امین تارخ که گویی دارد نقش دکتر پژوهان در سریال اغما را بازی می کند و حتی گریم و نوع پوشش نیز همان گریم و پوشش در سریال اغما است.درست است که جراحت بهترین سریال ماه رمضان امسال به شمار می رود ولی این دلیل آن نیست که این سریال فاقد هرگونه ضعف ساختاری است و شاید تنها دلیل اینکه جراحت توانسته گوی سبقت را از سایر رقبای خویش برباید این بوده که پیش تولیدی قوی داشته و با فکر و با حوصله دست به تولید این سریال زده است. در یک نگاه کلی کارگردانی ریز بینانه، فیلمنامه ای منسجم و قوی با دیالوگهای شیرین و روان، بازیهایی نسبتاً یک دست و حضور تیمی حرفه ای توانسته دست بر دست هم بدهد تا جراحت بهترین سریال امسال باشد.

در مسیر زاینده رود: شتابزده و بدون فکر!

شاید ساخت چنین سریالی توسط حسن فتحی کمی عجیب بنماید. فتحی کارگردانی است زیرک و فیهم که سلیقه مخاطب را خوب می شناسد و همیشه با بیننده همراه و همدل بوده است. آثار قبلی فتحی چه در حوزه سینما و چه در حوزه تلویزیون اغلب جزو پر بیننده ترین و محبوب ترین ها بوده اند اما در مسیر زاینده رود که این شبها از شبکه اول سیما پخش میگردد گویی امضای فتحی را به عنوان کارگردان این اثر ندارد.

در مسیر زاینده رود از یک فیلمنامه نسبتاً منسجم و ساختاری نسبتا خوب برخوردار است اما به هیچ عنوان نتوانسته توقعات را برآورده نماید. در زمینه کارگردانی احساس می شود که فتحی کوچکترین توجهی به امور سریالش ندارد و می خواهد هرچه سریعتر به اصطلاح کلک کار را بکند و ساخت سریالش را به اتمام برساند. فتحی هیچگونه توجهی به نوع پوشش، گریم و بازی بازیگرانش ندارد و اصلاً معلوم نیست که چرا و با کدامین هدف داستان این سریال در اصفهان می گذرد؟

کارگردان این اثر در حالی محل وقوع حوادث داستان سریالش را در اصفهان قرار داده که کوچکترین توجهی به نوع لهجه بازیگران و آداب و رسوم مردم اصفهان نداشته و ندارد و این بسیار دردناک است که سریالی با این همه بودجه و بریز و بپاش به کلی ترین نکات توجه نمی کند و به همین دلیل می توان گفت که این سریال کارگردانی قابل دفاعی ندارد و بر خلاف اغلب آثار تلویزیونی فتحی مانند: میوه ممنوعه و ... نتوانسته به درستی از پس کارگردانی اثرش بربیاید .

فیلمنامه در مسیر زاینده رود هم نتوانسته آنگونه که باید شخصیت پردازی درست و اساسی داشته باشد و تنها تعدادی آدم را که هیچگونه تناسبی با یکدیگر ندارند را دور هم جمع نموده است و می خواهد توسط این عده آدم به نقطه مشترکی دست پیدا کند. همچنین فیلمنامه نویس مانند اغلب فیلمها و سریالهایی که به تازگی تولید میشوند تعدادی شخصیت زائد و اضافی را در فیلمنامه خود گنجانده است که هیچگونه فعل و انفعال درست و منطقی در روند فیلمنامه به وجود نمی آورند و تنها صحنه پر کن هستند! هر چند که باید اذعان کرد فیلمنامه این سریال به واسطه اتفاقات جاری که در روند فیلمنامه به وجود می آید توانسته یک موقعیت دراماتیک عالی را ایجاد کند اما ضعفهای شدیدی که در فیلمنامه به چشم میخورد روی این نقطه مثبت را پوشانیده است.

 در کل در مسیر زاینده رود کاری قابل دفاع است که اگر فقط کمی از شتابزدگی و بی فکری  آن کاسته می شد این سریال می توانست گوی سبقت را از سایر سریالهایی که در این چند سال اخیر شاهد پخش آنان بوده ایم را نیز برباید، البته باید به این نکته هم توجه داشت که توقعات از حسن فتحی بالا رفته و بیننده می خواهد روز به روز فتحی را بهتر و بهتر ببیند و شاید اگر  فتحی سابقه ساخت سریالهایی همچون میوه ممنوعه و شب دهم و... را نداشت امروز می شداین مجموعه را در رده بالاتری مورد ارزیابی قرار داد.

بازیگران در مسیر زاینده رود هیچکدام آنچنان که باید و شاید درست در نقشهایشان ظاهر نشده اند و اغلب بسیار تصنعی نقش آفرینی می کنند. حتی برخی از بازیگران مانند مهرانه مهین ترابی نسبت به بازیهای قبلی شان یک پسرفت 360 درجه ای داشته اند.

نون و ریحون: سبک، سخیف و بی مایه

نون و ریحون که امسال شاهد پخش آن از شبکه پنجم سیما هستیم، بدون شک یکی از بدترین سریالهای امسال است. بیش از هر چیز در نون و ریحون شتابزدگی در تولید به چشم می خورد. ساخت چنین سریالی آن هم به مناسبت ماه مبارک رمضان در حد یک فاجعه در تلویزیون ایران به شمار می آید. نون و ریحون نه در فیلمنامه و نه در کارگردانی یکدست نیست و آشفتگی و هرج و مرج زیادی در آن به چشم می خورد.

آشفتگی و هرج و مرج در این سریال به حدی است که بازیگران را هم تحت الشعاع خود قرار داده است به گونه ای که برخی بازیگران در یک قسمت کار خیلی بهتر و در قسمتی دیگر خیلی بدتر به ایفای نقش می پردازند. اگرچه نون و ریحون در بین سریالهای ماه رمضان سریالی است که تولیدش دیرتر از بقیه شروع شد و پیش تولید بسیار کوتاهی داشت و به همین دلیل نمی توان توقع داشت که مجموعه ای تحسین برانگیز از آب در بیاید، اما با توجه به حضور عوامل حرفه ای که در این سریال فعالیت می کنند حداقل توقع این می رفت که بیننده بتواند دقایقی این سریال را تحمل بکند و مجبور به تعویض کانال نشود!

فرزاد موتمن یکی از کارگردانانی است که هیچگاه قابل پیش بینی نیست و نمی شود حدس زد که اثری که در حال ساخت دارد خوب از آب در می آید یا بد. اما حداقل این را میتوان فهمید که مؤتمن برای کارگردانی چنین سریالی اصلاً گزینه خوبی نبوده و نیست و بهتر است دیگر هیچگونه کار مناسبتی را انجام ندهد و سراغ ساخت فیلمها و سریال هایی با اینگونه فضاهای فانتزی نرود.

در مجموع سریال نون و ریحون بسیار سبک، سخیف و بی مایه است و اصلاً اتفاق خوبی برای سریالهای طنز تلویزیون به حساب نمی آید.

هیچ یک از بازیگران نون و ریحون نقش آفرینی جدیدی در این سریال از خود ارائه نداده اند و فقط شقایق دهقان کمی تابوی خود را شکسته و در این سریال دیگر نقش زنان بد اخلاق و پررو و سر و صدا کن را ندارد و کمی آرامتر از دیگر نقشهایش ظاهر شده است.

ملکوت: مضحک به جای معناگرا

چندی است که کارگردانان و فیلمنامه نویسان و برخی از تهیه کنندگان سینما و تلویزیون ایران می خواهند به اصطلاح خود فیلمها و سریالهای (معناگرا) تولید کنند. اما به خاطر ضعف آشکاری که در  بخش جلوه های ویژه رایانه ای سینما و تلویزیون ایران وجود دارد، اغلب این فیلمها و سریالها تبدیل به آثاری می شوند که میتوان به جای واژه «معناگرا» آنها را «مضحک» نامید.

شبکه دوم سیما امسال مبادرت به تولید سریالی کرده که از یک سوژه نسبتاً تکراری برخوردار است و در شخصیت پردازی های آن هم ضعفهای مشهودی به چشم می خورد. در سالهای گذشته شاهد پخش سریالهایی با سوژه های نسبتاً مشابه مانند آخرین گناه به کارگردانی حسین سهیلی زاده، روز حسرت به کارگردانی سیروس مقدم و... بوده ایم که موفق تر از ملکوت بودند. ملکوت سریالی کلیشه ای و تکراری است که گویی با ادغام دیگر ساخته های تلویزیون که در سالهای قبل و در روایتهایی متمایز تولید شده اند ساخته شده است.

ملکوت بدون شک ضعیف ترین سریال ماه رمضان امسال است که نه در فیلمنامه و نه در کارگردانی و نه در بازیگری و نه در سایر امور موفق عمل نکرده است. این سریال با دستمایه قرار دادن موضوع جذاب زندگی پس از مرگ قصد دارد بیننده را با خود همراه و همدل سازد اما به دلیل عملکرد شعار زده اش بیننده را از خود منزجر می کند.

فیلمنامه ملکوت یک فیلمنامه بدون هرگونه گره افکنی اساسی است و تنها روایتی است از آدمهای جاه طلب و مزور که می خواهند همه چیز به نفع خودشان باشد و به هیچ چیز و هیچ کس دیگر هم فکر نمی کنند. مانند صحنه ای که «سرمست» به خاطر دل نگرانی برای آینده خودش از دکتر می پرسد که آیا پسرش حافظه خود را از دست خواهد داد یا نه؟ این فیلمنامه به هیچ عنوان بیننده را با خود همراه نمی کند و جدا از این مسئله فضاسازی های بسیار مصنوعی و خنده آور برای نشان دادن عالم برزخ و ملکوت که به دور از تکنیک های مدرن و امروزی انجام شده است این سریال را به قهقهرا کشانده است. معلوم نیست که چرا برخی اصرار دارند که دست به ساخت سریال هایی بزنند که خودشان می دانند نمی توانند به خوبی از پس ساخت آن برآیند!

اکثر بازیگران ملکوت در نقشهای قبلی شان ابقاء شده اند و بازیهای جدیدی از آنان در این سریال به چشم نمی خورد و گاهی بسیار تصنعی به ایفای نقش پرداخته اند.

از سوی دیگر معلوم نیست که نویسنده فیلمنامه با کدامین هدف و به چه دلیلی این همه شخصیت زائد و به دردنخور که هیچگونه فعل و انفعالی در روند داستان به وجود نمی آورند را در فیلمنامه گنجانده است؟ سریال ملکوت هیچ حرف جدیدی برای گفتن ندارد و از ابتدا تا انتها کارش را با شعار دادن و اغراق های فراوان به پیش می برد و به زور می خواهد به بیننده بفهماند که بدی بد است و خوبی خوب!

رضا رویگری، محمد رضا شریفی نیا و پروانه معصومی در این سریال شخصیتهای سریال ها و فیلم های قبلی شان را ایفا می کنند. شخصیت ایرج نوذری هم که یک شخصیت منفعل است که بود و نبودش هیچ فرقی در داستان ایجاد نمی کند. فریبا متخصص، نیما شاهرخ شاهی، کوروش تهامی هم بدترین بازیهای شان را در این سریال ارائه داده اند.