هر پنج‌شنبه، طعم سینما را در پرده سینما بچشید!

با طعم سینما، سینما را از دریچه ای تازه ببینید!

نقد و بررسی فیلمهای مهم تاریخ سینما در طعم سینما

افسون آرام بورژوازی

(جذابیت پنهان بورژوازی)

Le Charme discret de la bourgeoisie

The Discreet Charm of the Bourgeoisie

 (۱۹۷۲)

کارگردان: لوئیس بونوئل

فیلمنامه: لوئیس بونوئل و ژان کلود کاری یر

مدیر فیلمبرداری: ادموند ریشارد

بازیگران: فرناندو ری، پل فرانکوئر، دلفین سیریگ، استفان آودران، بول اوگیر،  ژان پی یرکاسل، و...

تدوین: هلن پلمیانیکوف

تهیه کننده: سرگئی سیلبرمن

هزینه تولید فیلم: ۸۰۰.۰۰۰ دلار

تاریخ نخستین نمایش: ۱۵ سپتامبر ۱۹۷۲

زمان فیلم: ۱۰۲ دقیقه

محصول: فرانسه، ایتالیا و اسپانیا

پخش از: فوکس قرن بیستم

زبان فیلم: فرانسه

رنگی

طعم سینما –شماره ۱۹۰- افسون آرام بورژوازی (Le Charme discret de la bourgeoisie)

یکی از ده فیلم برتر تاریخ سینما... یکی از متفاوت ترین فیلم تاریخ سینما... یکی از بهترین فیلمهای لوئیس بونوئل... یکی از بهترین فیلمهای سورئالیستی تاریخ سینما... بی اعتناترین فیلم تاریخ سینما به داستان و روایت... مفرح ترین فیلم تاریخ سینما...و...

به نظر من هیچکدام از این توصیف ها درباره فیلم افسون آرام بورژوازی (که در ایران به نام جذابیت پنهان بورژوازی هم شناخته شده است) بیراه نیستند و بنا به دیدگاه هر منتقد یا حتی تماشاگری این فیلم قابلیت این را دارد که قابل اتکا باشند. چراکه این فیلم واقعاً فیلم بزرگی است.

دو-سه روز پیش دوستی گفت تعدادی از فیلم های لوئیس بونوئل به دست اش رسیده و دارد یک برنامه مرور آثار استاد برای خودش راه می اندازد! همانطور که بهش گفتم با چنین برنامه مرور آثاری دیگر نباید غمی داشته باشد!

به نظرم ضمن توجه دادن خوانندگان به تماشای این فیلم به عنوان فیلمی با همان مشخصه هایی که در آغاز این سخنِ کوتاه به آنها اشاره شد، و پرهیز از شرح داستان فیلم یا اشاره به آدمهای مهم فیلم (از ژان کلود کاری یر فیلمنامه نویس گرفته تا بازیگرانی مانند فرنادو ری و  استفان آودران) باید اینجا فقط معطوف به یک نام شد و از آن سخن گفت: لوئیس بونوئل.

در این فرصت به نظرم تنها اشاره ای کلی به یک ویژگی او برای تمامیت این مقال کفایت می کند. توجه کنیم بونوئل فیلمسازی است هم عصر بزرگان پانتئون نشین سینما. همدوره آدمهایی مانند آلفرد هیچکاک، اینگمار برگمن، جان فورد، هوارد هاوکس، جرج استیونس، وینسنت مینه لی، و...

اما در میان تمام بزرگان این پانتئون، بونوئل تنها کارگردانی است که کارش را با فیلمهایی درخشان و درجه یک و بی همتا آغاز می کند، و  با فیلمهایی درخشان و درجه یک و بی همتا به پایان می رساند. این ویژگی تا آنجا که به ذهن ام می رسد در هیچ کارگردان دیگری وجود ندارد.

آلفرد هیچکاک چندین فیلم ساخت تا به حق السکوت (۱۹۲۸) رسید. او پس از دوره درخشانی که از اوائل دهه ۱۹۵۰ با فیلم بیگانگان در قطار (۱۹۵۱) آغاز شد و تا اواسط دهه ۱۹۶۰ و فیلم مارنی(۱۹۶۴) ادامه داشت، دوره افولی را آغاز کرد که به فیلمهایی مانند پرده پاره (۱۹۶۶) و توپاز (۱۹۶۹). جان فورد پس از چندین فیلم به دلیجان (۱۹۳۸) رسید و بعد از فیلم مردی که لیبرتی والانس را کشت (۱۹۶۲) دوره افولی را از سر گذراند که تا اواخر عمرش ادامه داشت و به فیلمهایی مانند پاییز قبیله شاین (۱۹۶۴) و هفت زن (۱۹۶۶) رسید. اینگمار برگمن، هوارد هاوکس، جرج استیونس، و ینسنت مینه لی، حتی چارلی چاپلین، ژان رنوار و... هم پس از ساختن چندین یا چند فیلم به جایگاه رفیع شان دست یافتند. اما لوئیس بونوئل از همان نخستین فیلم اش سگ آندلسی (۱۹۲۸) که با همراهی سالوادور دالی ساخته شد، مثل یک نابغه وارد سینما شد. و البته فیلم بعدی اش عصر طلایی (۱۹۳۰) هم بر اعتبار او افزود.

از سوی دیگر از اواخر دهه ۱۹۶۰ لوئیس بونوئل یک سیر صعودی عجیب و حیرت آور را آغاز می کند که در مورد هیچ کارگردانی سابقه ندارد بل دو ژور (۱۹۶۷) راه شیری (۱۹۶۹) تریستانا (۱۹۷۰) جذابیت پنهان بورژوازی (۱۹۷۲) شبح آزادی (۱۹۷۴) و این میل مبهم هوس (۱۹۷۶) و بعد مرگ در سال ۱۹۸۳ و ناتمام ماندن اقتباس او از صد سال تنهایی گابریل گارسیا مارکز.

به جرأت می توان گفت هر فیلم از فیلم بعدی کامل تر است. در حالی که واپسن فیلم های اینگمار  برگمن بعد از فانی و الکساندر (۱۹۸۲) مثل ساراباند (۲۰۰۳) اصلاً به قابلیت فیلم های دوره درخشش او نبودند. بنابراین بونوئل مانند یک نابغه با سینما خداحافظی کرد.

افسون آرام بورژوازی یکی از فیلم های دوره آخر بونوئل فقید است. فیلم برنده جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی زبان می شود و همچنین از سوی مجله «تایم» و نیویورک تایم» وارد فهرست بهترین ها می شود. پس از افسون آرام بورژوازی بونوئل دو فیلم دیگر می سازد که آنها هم شاهکارهایی بی همتایند.

در خصوص این فیلم اگرچه می شود از سویه ها و مدخل های متعددی وارد بحث شد اما برای من دو چیز از همه ابعاد دیگر جالب توجه تر است. نخست دیدگاه رابین وود درباره این فیلم. وود افسون آرام بورژوازی  را فیلمی واجد چهار سطح مختلف می داند.

سطح نخست واقعیت و رویاست. (در سراسر فیلم محدوده رویا با سطح واقعیت در هم آمیخته می شود. و چنان با هم ترکیب می شوند که فقط وقتی یکی از شخصیتهای فیلم از خواب بیدار می شود پی به رویا بودن آن می بریم.)

سطح دوم روایت های جاسازی شده فیلم است است. قصه گویی هرکدام از شخصیتهای فیلم.

سطح سوم قدم زدن شخصیتها در سطح جاده است.

و چهارمین سطح غذا خوردن شخصیت های فیلم در سکانس های متعد است.

مدخل دیگری که به نظر من جالب توجه است و نه تنها در مورد این فیلم، بلکه در خصوص اکثر آثار بونوئل قابل تفسیر است، دیدگاه و درونمایه سبکسرانه در مورد رویدادهای زندگی است. بونوئل و شخصیت های او هرگز هیچ چز را جدی نمی انگارند. همه چیز در جهان بینی بونوئل یک شوخی است. این شوخی گاهی تلخ جلوه می کند، گاه شیرین. گاه هزل می شود، گاه رنگ جدی به خود می گیرد. اما ماهیت آن همیشه یک شوخی باقی می ماند. (چیزی که در آثار کارگردانانی که از بونوئل الهام گرفتند نظیر پدرو آلمادوآر یا دیوید لینچ وجود ندارد) از همین روست که من در سخت ترین روزهای زندگی ام بونوئل دیده ام و به دوستان ام نیز تماشای آثار او را در روزهای سخت زندگی توصیه کرده ام. چون با تماشای فیلمهای او از سگ آندلسی تا واپسین فیلم اش می توانیم زمزمه های استاد با تماشاگران را بشنویم که دائم در گوشمان نجوا منی کند هیچ چیز جدی نیست!

غلامعباس فاضلی

برای مطالعه دیگر فیلم هایی که در «طعم سینما» معرفی و بررسی شده اند اینجا را کلیک کنید