پرده سینما

پا پس کشیدن و پرچم سفید را تکان دادن، به جای جنگیدن! نقدی بر فیلم «عشق» ساخته میشاییل هانکه

محمدمعین موسوی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عشق ساخته میشاییل هانکهعشق فیلمی پرمدعا، ولی کوچک و حقیر است. در عنوان، یعنی فیلمی که باید از عشق بگوید. در ظاهر فیلم و در دیالوگ ها، عشق یعنی خوش گذرانی مرفه ها، چیزی که شما به آن نیاز دارید. (سکانس خواندن طالع بینی.) و در فرم فیلم یعنی پا پس کشیدن و پرچم سفید را تکان دادن، به جای ایستادن و جنگیدن. یعنی قتل در عوض عشق.

عشق در پوستر فیلم، یک پیرزن و پیرمرد است که به هم نگاه می کنند. در نظر هواداران فیلم یعنی فوران احساسات از یک تصمیم به جا و عاشقانه. و برای تماشاگر یعنی دو ساعت سکوت و خستگی، که در نهایت می تواند به تعریف و تمجید برسد و اسکار هم بگیرد.

به جای موسیقی تیتراژ، مبتکرانه سکوت محض قرار داده شده که چقدر هم با فضای تمام فیلم تناسب دارد. بعد از تیتراژ صحنه ای را می بینیم که احتمالاً فلش فوروارد است و باید در پایان فیلم به آن برسیم. اینگونه نیست. پیرزنی که روی تخت دراز کشیده (مرده) و چند نفر او را پیدا می کنند.

بر می گردیم به آنجایی که قصه شروع شده. اصل ماجرا. یک زوج سالخورده و پیر که با هم خوب هستند، تئاتر و کنسرت می روند و مشکلی در زندگی شان نیست. صحنه آغازین فیلم بعد از تیتراژ هم باید ابتکار دیگری باشد برای شبیه سازی سالن سینما روی پرده. انگار که دوربین رو به تماشاگران است و ما به جای پرده، آن هایی که جلوی پرده نشسته اند را می بینیم.

اولین مسئله فیلم از سر میز صبحانه شروع می شود. وقتی که پیرزن مات اش برده و عکس العملی نشان نمی دهد و دستمال خیسی که مرد به صورت او می زند هم کمکی به او نمی کند. همین جا، باز گذاشتن شیر، یعنی که فیلمساز با این صدای آب می خواهد یک کاری کند. بعدش هم قطع شدن صدا و زن که ادعا می کند حال اش کاملا خوب است.

ادامه ماجرا را در گفت و گوی مرد و دخترش می شنویم. دختری که در تمام فیلم، به ظاهر دلسوز است و آماده به گریه. ولی از این دلسوزی اش هیچ چیزی نشان نمی دهد. حتی در حد یک پیشنهاد و تعارف ساده یک غریبه که احیاناً آنجا باشد و به پدرش کمک کند. می فهمیم که آن (پیرزن) دچار مشکلی شده است که سمت راست بدن اش را به کل فلج کرده.

عشق ساخته میشاییل هانکهاوج بحران وقتی است که مشکل آن به صورت اش هم می رسد و حرف زدن اش را مختل می کند. از اینجا به بعد فیلم شاهد صحنه های هستیم که او مدام سعی می کند جمله ای را بیان کند و یا حرفی بزند که موفق نمی شود. جمله هایی که تا پایان فیلم هم معنی پیدا می کنند. این ها جز تحقیر شخصیت است؟ فیلمسازی که مدام سوژه اش را در وضعیتی ترحم بر انگیز نشان می دهد و بعدا هم از آن هیچ استفاده ای نمی کند (که اگر می کرد باز هم ایراد وارد بود)، آیا می توان ادعا کرد که کاراکترش را دوست دارد؟

سکانس کابوس پیرمرد چه کارکردی در فیلم دارد؟ وقتی که به راهرو آب گرفته قدم می گذارد و دستی ناشناس از پشت سر او را خفه می کند، آیا نشان از چیزی دارد که او را تهدید می کند؟ یا به او ایده می دهد برای پایان دادن به این کابوسی که در آن گرفتار شده؟ این چه نوع عشق حقیرانه و مضحکی است؟

کابوسی که برای مخاطب معنی دارد و آن، خود فیلم است، ولی برای پیرمرد، به گفته خودش در دیالوگی از فیلم، از این وضعیت رنج نمی برد و باری روی دوش اش حس نمی کند. پس تنها حدسی که می توان برای پایان فیلم زد این است که به دلیل علاقه اش به آن، او را خفه می کند که از این زندگی سخت راحت شود. وقتی که برای آخرین بار با دخترش صحبت می کند، وقتی به او می گوید که اینگونه نیست که اوضاع رو به راه باشد، همه چیز روز به روز بدتر می شود تا یک روز تمام شود، باید پایان را حدس بزنیم...

یک لوکیشن ثابت در طول فیلم هست. فضای خانه ای که به جز قسمت کتابخانه و صندلی های کنارش، بدل به فضا نمی شود. پنجره ای که چند بار یک پرنده از آن به داخل خانه بیاید، مرتبه اول رانده شود و در پایان اسیر، نماد چیست؟حتی اگر غیر سینمایی عمل کنیم و قصد برداشت نمادین از این قسمت فیلم را داشته باشیم، که  به فرض پرنده نماد زن باشد، باز هم بر خلاف روند فیلم است. پرنده را در پایان اسیر می کند که او را در آغوش بگیرد، ولی زن را می کشد که رهایش کند. (با منطق خودش)

کاراکترهای فیلم، دختری که ظاهرش با رفتاری که از او می بینیم تناسب ندارد.

شاگرد آن که در سکانسی حضور دارد و ناپدید می شود. انگار که فقط بهانه ای بوده برای صحنه آغاز فیلم. اجرایش در آغاز که به موسیقی فیلم هم بدل می شود، بعد هم سر زدن اش به این دو و اواخر فرستادن سی دی کارهایش. قصه نداشته فیلم را جلو نمی برد. اضافی است.

میشاییل هانکه در حال هدایت بازیگران فیلم عشقشوهر دختر که از همه سطحی تر و کوتاه تر است. حضورش در آن تک صحنه هم هیچ لزومی ندارد.

زنی که قبل از بیماری تا حدی انسان است و می شود با او جلو رفت و شناخت اش، ولی بیماری نه تنها او، که فیلمساز را فلج می کند و او را بدل به اصوات بی معنی و ناله های گاه و بی گاه می کند. در صحنه ای به شاگردش می گوید که فلان آهنگ را بزن. در صحنه بعد به شوهرش می گوید که صدای همان آهنگ را قطع کند. عصبی و آشفته و بی معنی.

می ماند پیرمرد. تنها نقطه اتکا و قوت فیلم. شخصیتی که ساخته می شود و در پایان نابود. آرامش اش، صبوری اش در برخورد با این مسئله و همه خونسردی اش در اخراج پرستار بی رحم، او را منحصر به فرد می کند. عاشقی که در طول فیلم شناسانده می شود و در سکانس پایانی ما و خودش را غافلگیر می کند.

عشق فیلمی است که به وضوح ادعای سخن گفتن از عشق دارد. نه به لحاظ سینمایی، نه تفکر و نگاه پشت فیلم این کار را نمی کند.

وجه سینمایی فیلم یعنی دو ساعت کسل کننده و پر سکوت، مثل تیتراژ، فیلمنامه ای آشفته و پرابهام برعکس ظاهر ساکت فیلم.

و نگاهی که تسلیم شدن در مواجهه با مشکلات را برای مخاطبش تجویز می کند، به جای تقابل و درگیر شدن. پاک کردن صورت مسئله را پیشنهاد می کند به جای حل آن.

مرگی که زمان اش دست خالق است و اگر به ما فرصت زندگی می دهد برای این است که بایستیم و بجنگیم. اگر باختیم هم سرافراز از مایه گذاشتن، از تمام آنچه که می شد را انجام دادن. نه بالش بر صورت گذاشتن و خلاص کردن آن و خود.

در صحنه ای که پیرمرد پرستار را اخراج می کند، دیالوگی کلیدی وجود دارد. به او می گوید که امیدوارم وقتی پیر شدی کسی با تو این رفتار را بکند.

خود فیلمساز یا هر انسان دیگری، اگر اینگونه بنا به تشخیص عاشقانه(!) به قتل برسد، از این رفتار خشنود خواهد بود؟....

 

محمد معین موسوی


 تاريخ ارسال: 1391/12/17
کلید واژه‌ها:

نظرات خوانندگان
>>>علیرضا جهان بین:

فقط می تونم بگم تاسفم به اثری با این قدرت و کارگردانی با این هوش و تفکر این حرفها رو نوشتین ! البته شما از اول هم کمر به مثلا به ظن خودتون تحقیر این فیلم زدین! ولی این نخل و قدرت فیلم که ماندگار و حرفهای شما که کوچکترین اثری نمی ذاره روش! لطفا اون ذهنتون رو یه خرده درستش کنید و اگه نمی کند لطفا در مورد این اثر و در آینده اثر فون تریه چیزی ننویسید ممنونم آقایان عقل کل!

0+0-

پنجشنبه 24 اسفند 1391



>>>محسن :

اینکه موضوعی مثل اسکار و فیلمهای مطرح در آن دستمایه نقد منتقدین جوان قرار میگیرد باعث خوشحالی است. نقد فیلم هم مطالعه میخواهد هم دقت و نیز وقت گذاشتن برای سینما که بنظر سایت پرده سینما تمامی اين فاکتورها را بطور حرفه ای دارد آرزوی موفقیت بزای منتقدین و مسولین اين سایت را دارم.

0+0-

جمعه 18 اسفند 1391



>>>معین:

جواب حمید:1.در مورد فیلم هایی که گفتید،نظر محترم سایر منتقدین بوده و من باید بگم انتهای خیابان هشتم رو فیلم بسیار ضعیفی می دونم و برعکس،اینجا بدون من به عقیده من یکی از 3 فیلم برتر سینمای ایرانه. 2.اگر نگاه من جو زده بود باید از فیلم دفاع می کردم نه این نقد3.آدم های عشق،حتی اگر بازنده بودند من از فیلم دفاع می کردم.اون ها صورت مسئله رو پاک می کنند.4.متاسفانه تحمل دوباره دیدن فیلم رو ندارم و شما می تونید به جای من بارها و بارها ببینید و لذت ببرید و بسیار هم محترم هستید.یا علی

0+0-

جمعه 18 اسفند 1391



>>>هومن:

"کد ناشناخته" و "پنهان" و حتی "روبان" سفید هم چیزی نبودند. "عشق" که چرند مطلق بود. باید تمشک طلایی بهش می دادند.

0+2-

جمعه 18 اسفند 1391



>>>ستاره:

نقد جسورانه ای بود و درست. خیلی ممنون که گول لباس خیالی پادشاه را نخوردید

0+1-

جمعه 18 اسفند 1391



>>>حميد سلجوقی:

اميدوارم كامنتم تاييد شود انگشت به دهان مانده ام از اين نوع نگاهِ شما آقای موسوی.هر چند در "پرده سينما" قبلا از اين نگاه ها زياد داشتيم.نگاه های يك سويه ی جو زده مثبت به فيلم هايی مثل "انتهای خيابان هشتم" كه كم مانده بود نويسنده آن مطلب،آن را شايستۀ اسكار سال بداند! و همينطور نگاه های يك سويۀ منفی به فيلم هايی مثل " اينجا بدون من". و حالا شما به عشق ميگويی"کوچک و حقیر". متاسفم كه ما ايرانی ها هميشه يا بايد از اين ور بام بيافتيم يا از آن ور !!! آدم های "عشق" در زندگی شان بازنده نيستند.لطفا يك بار ديگر ببينيدش

1+0-

پنجشنبه 17 اسفند 1391



>>>یاشار:

چه منتقد بی سوادی!ازپرده سینما بعید بود همچین مقاله سطح پایینی!

1+0-

پنجشنبه 17 اسفند 1391



>>>حامد:

فیلم اسکارگرفته بابا!

0+1-

پنجشنبه 17 اسفند 1391



>>>پژمان. ع:

من هم اصلا هانکه را دوست ندارم. خوشحال شدم شما این فیلمو دوست ندارید

0+1-

پنجشنبه 17 اسفند 1391




فرم ارسال نظرات خوانندگان

نام (ضروري):
نظر شما (ضروري):
كد امنيتي (ضروري) :
كد امنيتي تركيبي از حروف كوچك انگليسي است. توجه داشته باشيد كه كد امنيتي به كوچك و بزرگ بودن حروف حساس است.