پنج روز از نشست جنجالی فیلم پایان نامه در کاخ جشنواره گذشت. گزارش کامل و عکس های نشست صبح فردای آن روز آماده بود. اما به دلائل مختلفی مایل به انتشار آن نبودم. چراکه فکر می کردم باید با تأمل بیشتری به این رویداد نگریسته شود.

وقتی سال گذشته زمهریر در سینمای رسانه ها به نمایش درآمد، در پایان فیلم برخلاف دیگر فیلم ها صدای دست زدن شنیده نشد، بلکه فیلم «هو» شد. اولین بار بود که چنین اتفاقی در سینمای رسانه ها رخ می داد. و بعد، نشست رسانه ای فیلم هم جنجالی تمام عیار شد. آن زمان فکر نمی کردم آن کار، پایه گذار نوعی رفتار در سینمای منتقدان شود. اما وقتی پایان نامه به نمایش درآمد متوجه شدم اتفاقی که وقت نمایش زمهریر افتاد خیلی جدی بوده. در این میان جانب چه کسی را باید گرفت و چه کسی را باید ملامت کرد؟ دوستان منتقدم در این سوی خط، یا دوستان فیلمساز در آن سوی خط؟ چند روزی که گذشت سکوت اختیار کردم و تلاش کردم با مرور زمان این رفتار را تجزیه و تحلیل کنم. وقتی در پایان آن شب شنیدم محمدرضا شریفی نیا به شوخی یا جدی در جمع عده ای از خبرنگاران گفت با مسعود ده نمکی تماس می گیرد و به او می گوید اخراجی ها3 را در سینمای منتقدان نمایش ندهد، چون این رفتار منتقدان شایسته نیست. و فردا شب اخراجی ها3 از برنامه نمایش در کاخ جشنواره حذف شد، چه کسی این تلنگر را جدی گرفت که رفتار خبرنگاران و منتقدان تبعاتی جدی در بر خواهد داشت؟

با خودم فکر می کنم مگر نه اینکه واکنش منتقدان به یک فیلم بد باید نقد منفی، دایره سیاه در جدول ارزشگذاری، یا حتی سکوت باشد؟ پس این چه بود؟!

از طرف دیگر فکر می کنم اگر فیلمسازی بدترین فیلم دنیا را هم ساخته باشد، در سینمای منتقدان باید فضایی «امن» را تجربه کند. چون وارد حریم منتقدان شده. چون مهمان منتقدان است.

به هرحال من گزارش کامل این نشست را در اختیار خوانندگان قرار می دهم. گزارشی که فکر می کنم کامل ترین گزارشی است که درباره این نشست جنجالی منتشر می شود. قضاوت را به عهده خوانندگان و همکارانم می گذارم. که آیا آن چیزی که در سینمای اصحاب رسانه اتفاق افتاد شایسته بود یا نه؟

**********

نشست پرسش و پاسخ فیلم پایان نامه به کارگردانی حامد کلاهداری با حضور برخی از عوامل این فیلم سینمایی از جمله: حامد کلاهداری (کارگردان)، روح الله شمقدری (تهیه کننده)، بهاره افشاری (بازیگر)، مریم کاویانی (بازیگر)، هادی دیباجی (بازیگر)، حامد کمیلی (بازیگر) و کلاهداری (فیلمنامه نویس) در سالن کنفرانس مرکز همایش های بین المللی برج میلاد بلافاصله بعد از نمایش فیلم و با حضور گسترده خبرنگاران و منتقدان برگزار شد. مدیریت این نشست خبری را محمود گبرلو بر عهده داشت.

در ابتدای این نشست خبری که در میان هیاهو و سر و صدای اعتراض مخالفان فیلم برگزار می شد حامد کلاهداری کارگردان این فیلم گفت: دست خدا پشت این فیلم بود و این فیلم به کمک خدا تمام شد و من خدا را شکر می کنم که این کار به خوبی به نتیجه رسید.

کلاهداری ادامه داد: من دوست داشتم که دوستان، فیلم بد من را می دیدند و بعد از آن می گفتند که این فیلم بد است. اما با هیاهوهایی که در سالن نمایش به وجود آمد کسی حتی نتوانست دیالوگ های فیلم را بشنود. من امروز معنای آزادی بیان در سینمای مطبوعات را یاد گرفتم و باز هم می گویم که دوست داشتم دوستان فیلم من را می دیدند.

در ادامه این نشست خبری و در حالی که همچنان هیاهو و سر و صدای اعتراض کسانی که در بیرون از سالن حضور داشتند و از ورود آن ها به سالن کنفرانس ممانعت شده بود ادامه داشت، روح الله شمقدری تهیه کننده این فیلم گفت: من خیلی خوشحالم که فیلم را در سالن سینمای مطبوعات و با جمع دوستان رسانه ای دیدیم و این خیلی خوشحال کننده بود یعنی جمع اتفاقات خیلی خوشحال کننده بود، خوشحالی من این بود که قرار بود ما دیروز این فیلم را در اینجا ببینیم، اما نمایش آن به امروز موکول شد و این فیلم قبلاً در سینماهای مردمی نمایش پیدا کرد که واکنش آنها را هم دیدیم. این لطف خدا بود که شامل حال این فیلم شد.

شمقدری ادامه داد: ما در سالنهای نمایش این فیلم حضور داشتیم و از جمع آن چه در این جا و آن جا اتفاق افتاد خوشحالیم. ما خوشحالیم که فیلم حرفش را زده است، و در عین این که فیلم با مخالفین حرف زده و آن ها را به چالش کشیده است افراد معترض تا پایان نمایش این فیلم نشستند و کار را دیدند.

شمقدری افزود: من از نظر حجم پروداکشن و اجرای این کار توضیح نمی دهم. اما این را می گویم که اگر دوستان تهیه کننده، سینمای اکشن این فیلم را ببینند می توانند اظهار نظر کنند که اگر ما فقط جنبه اکشن این فیلم را در نظر بگیریم و سیاسی بودن آن را کنار بگذاریم این فیلم به تنهایی سینمای اکشن ایران را به چالش می کشد.

تهیه کننده پایان نامه ادامه داد: پایان نامه حرف سیاسی می زند و این حرف ها باب میل دوستان حاضر در سالن نبود. به همین خاطر اینطور شلوغ کردند. بحث سنگینی و اجرا و مشکلات عدیده این فیلم داستانی طولانی داشت و خروجی اثر آن چیزی است که بر پرده سینما نقش می بندد. تأثیر گذاری آن را تنها می توان در بین مردم جستجو کرد و بالاخره دوستانی که داعیه آزادی بیان دارند اگر در این سالن کمی رعایت می کردند و این سر و صداها را به وجود نمی آوردند، شأن رسانه بیش از این حفظ می شد.

در ادامه این نشست گبرلو گفت: در میان خبرنگاران و منتقدین در این سینما عرف شده ابراز احساسات منفی خود به فیلم ها را با روش های مختلفی نشان می دهند.  شما از این امر ناراحت نباشید. منتقدان باید آزاد باشند و این آزادی کامل بود و حاضران باید نظرات و دیدگاه های خود را ولو به صورت مثبت و یا منفی بیان کنند.

در اینجا خبرنگاران معترض برای گبرلو دست زدند و فریاد کشیدند.

در ادامه این نشست خبری حامد کمیلی یکی از بازیگران اصلی فیلم پایان نامه در جملاتی گفت: نمی دانم چرا، ولی دوست داشتم اگر در مقام بازیگر در این جمع حاضر می شدم. در این جا می خواستم پاسخگو باشم و در رابطه با فیلمی حرف می زدیم که دیده می شد، و بعد از آن من می نشستم و به نقدها جواب می دادم. آن موقع برای من راحت تر بود.

کمیلی ادامه داد: من نمی دانم در این جلسه کسی اصلاً دیالوگ ها را شنیده یا نه؟ احساسات بازیگران را حس کرده یا نه؟

در ادامه این نشست جنجالی و در میان هیاهوی شدید بهاره افشاری بازیگر این فیلم با لحن تندی رو به حضار گفت: «خدایا تو آنی توانی به آنی.» ما می خواستیم آرام حرفهایمان را بزنیم، اینجا چه خبره؟ چیزی از فیلم شنیده شده؟ کسی اصلاً فیلم را دیده؟ شما چرا موضع گرفتید؟

افشاری با یک لحن تند نسبت به منتقدان و خبرنگاران معترض ادامه داد: نمایش این فیلم در سالن نشان داد فیلم ما موفق است و ما آدم های مهمی هستیم. من این امر را به آقای کلاهداری تبریک می گویم. خیلی ها می خواستند ما و این فیلم تحریم بشویم و این فیلم را کسی نبیند. اما اینطور نشد و این حضور گسترده نشان از موفقیت فیلم دارد.

در واکنش به این حرف، عده ای از خبرنگاران به این حرف افشاری واکنش نشان دادند. محمود گبرلو از خبرنگاران خواست تا با آرامش بیشتر از حواشی فاصله بگیرند و به اصل قضیه بپردازند ضمن این که به افشاری گفت: این جلسات باید با شور و هیجان باشد و همه آزادند که نظر دهند.

این سخنان گبرلو با تشویق همه معترضان به این فیلم روبرو شد و گبرلو در ادامه از کلاهداری در مورد ژانر این فیلم سوال کرد و وی پاسخ داد: مد نظر ما یک فیلم سیاسی – اجتماعی بود. در این فیلم تلاش شده بود بالاخره قصه ای با رنگ سیاسی و قصه ای با تخیل نویسنده بیان شود. اما در کل بستر ماجرا حوادث پس از انتخابات است.

در ادامه این نشست جنجالی و در حالی که همچنان از بیرون از سالن صدای اعتراض ها به این فیلم بلند بود، گبرلو از نویسنده این فیلم خواست تا توضیح دهد با چه تحلیلی فیلم پایان نامه را با مسائل انتخابات نوشتید؟

کلاهداری در پاسخ گفت: من از مخالفان و موافقان تشکر می کنم و این را می گویم که تحلیل سیاسی این فیلم مشخص است و تمامی دیالوگ های این فیلم حرف های من بود. چه چپ چه راست و چه وسط همه و همه حرف من بود، و تمامی آن ها را من گفتم. ما در این فیلم حرف آنچنان خاصی نمی زدیم.

در ادامه کارگردان این فیلم گفت: این فیلم در شرایط بسیار سخت ساخته شد و حاصل حدود هفتاد و خرده ای روز شب کاری بود. عوامل این فیلم، آن را با سختی به جشنواره رساندند. دلیل آن این بود که می خواستند در این دوره از جشنواره فیلمی متفاوت با سایر فیلم ها وجود داشته باشد.

کلاهداری ادامه داد: این فیلم دوم من است و فیلم صدم من نیست. من تازه 28 سال سن دارم. فیلم سیاسی اجتماعی من حرفهای زیادی دارد.  موافق دارد و در عین حال مخالف هم دارد. ما باید عینک بدبینی را برداریم و کمی منصفانه تر به این فیلم نگاه کنیم.

کلاهداری افزود: نباید در سالن اینگونه ری اکشن ها به وجود می آمد. من این را با تمام وجود می گویم که قدرت آن را دارم با هفت هشت نفر آدم همین بلایی که شما سر این فیلم آوردید را سر فیلم اسپیلبرگ دربیاورم.

در ادامه نشست مریم کاویانی در جملاتی گفت: من نه از این فیلم دفاع می کنم و نه به کسی اعتراضی دارم. من فقط کمی درد دل می کنم. ما هنر را می شناسیم و تمامی کسانی که در این سینما حضور داشتند نیم نگاهی به هنر دارند. من خیلی متأسف شدم که عکس العملهای این چنینی دیدم و شنیدم. باز هم می گویم که موضع دفاعی از این کار ندارم. اما به خود افتخار می کنم و می دانم که ما جامعه فرهنگی و هنری قوی تری داریم. اما الآن شرایط عوض شده است!

در ادامه نشست رسانه ای فیلم پایان نامه کارگردان این فیلم در جملاتی گفت: من یک فیلم سیاسی ساختم و اگر این «هو» و «هورا» و هیاهو ها نبود من به خود شک می کردم که این فیلمم سیاسی است. چون فیلم سیاسی موافق و مخالف دارد.

گبرلو در پاسخ به کلاهداری گفت: من به سوت و کف زدن ها کاری ندارم. اما چون همه این فیلم را تا آخر دیدند و در جلسه آمده اند، شور و هیجان دارند. این استقبال دوستان نشانه توجهشان به این فیلم است. در بعضی از نشست ها و برای برخی از فیلمسازان خبرنگاران نیامدند. این جمعیت نشان از این دارد که به فیلم شما توجه شده. حالا خواه مثبت و یا منفی. اما در کل از لحاظ حرفه ای درست نبود و این رفتار مناسب این سالن نبود.

در اینجا برخی از خبرنگاران به سخنان گبرلو اعتراض کردند و گبرلو از منتقدان خواست تا به نظریه پردازی نپردازند و سؤالات خود را در این نشست مطرح نمایند. و بعد از هادی دیباجی خواست تا در مورد نقش اش سخن بگوید.

دیباجی در میان همهمه و سر و صدای زیاد از درون و بیرون سالن در جمله کوتاهی گفت من در این فیلم خودم بودم و خودم را بازی کردم.

بهاره افشاری در پاسخ به پرسش خبرنگاری که پرسیده بود «نقش شما در این فیلم چقدر به خود شما نزدیک بود؟» گفت: برای رسیدن به نقش نباید به نقش شبیه باشی و من در خیلی از فیلم ها مانند تسویه حساب، او یک فرشته بود، و... بازی کرده ام که اصلاً شبیه به شخصیت خودم نبوده و لزومی ندارد که شخصیت را باور داشته باشی. نقش «آذر» به هر بازیگری پیشنهاد م یشد به آن نه نمی گفت.

در ادامه نشست مریم کاویانی مجدداً در مورد نقش اش گفت:

حضور من در این فیلم شاید یک دقیقه هم نبود. اما در کل دلم می خواست با آقای کلاهداری کار کنم. انگیزه اصلی من برای بازی در این فیلم آشنایی با آقای کلاهداری بود. همه فیلم ها خوب یا بد مطلق نیست. این فیلم پیامی دارد که باید پیام آن شنیده شو. چه درست و چه غلط ما نباید در مقابل یک فیلم موضع بگیریم و آن را مسخره کنیم.

حامد کمیلی نیز در ادامه این نشست گفت: من قبلاً سابقه همکاری با آقای کلاهداری را داشتم و این کار دوم من با ایشان بود. این ژانر در سینمای ایران متفاوت بود. به عنوان بازیگر، من باید در نقشهایم تنوع داشته باشم. بنابراین این تجربه برای من بسیار عالی بود.

در ادامه این نشست کلاهداری در مورد جنجالهای به وجود آمده چند ماهه اخیر در مورد این فیلم و کناره گیری امیر آقایی از بازی در این فیلم و به خصوص جنجالهای به وجود آمده در مورد لیلا اوتادی توضیحاتی را ارائه داد و گفت: آقای آقایی اولین بازیگر این پروژه بودند و قبل از انتخاب همه عوامل قرارداد بسته بودند.ایشان بعد از امضای قرار داد سفری داشتند و ما در این مدت تغییراتی را در فیلمنامه به وجود آوردیم. همه این تغییرات با نظر همه گروه روی فیلمنامه اعمال شده بود. آقای آقایی بعد از بازگشت به سفر نزد ما آمدند و ما تست گریم ها را شروع کردیم. اما در روز سوم ایشان تحت تاثیر فشارهای بیرونی رفلکس نشان دادند و هنگام بازی جلوی دوربین کارهای دیگری انجام دادند. خلاصه نقش را چپکی گرفته بودند. بعد از آن ایشان غیب شدند و برای من من نامه ای فرستاند که به خاطر تغییر فیلمنامه دیگر در این فیلم بازی نمی کنند. در مورد لیلا اوتادی هم صحبت هایی انجام گرفته شده بود اما در نهایت وی به خاطر شکستگی پایش نتوانست در این فیلم بازی کند.

در ادامه این نشست گبرلو از تهیه کننده این فیلم پرسید به نظر شما آیا پرداختن بلافاصله به این واقعه تاریخی زود نبوده است؟

شمقدری در پاسخ گفت: نه. ما یک انقلاب 30 ساله داریم که پر از حوادث بوده، اما تا کنون در سینما به هیچ کدام از آنها پرداخته نشده و به دلیل گذشت زمان همه آنها مغفول مانده است. باید چنین فیلمی در مورد حوادث پس از انتخابات ساخته می شد.

در ادامه نشست گبرلو پرسش یکی از خبرنگاران را مطرح کرد که در آن عنوان شده بود «پیش از این ما خیلی از فیلم ها را در ژانر سیاسی داشته ایم. چرا شما ادعا می کنید که اولین کار سیاسی سینمای ایران را ساخته اید؟» همچنین آیا بهتر نبود شما همان کارگردان فیلم شکلات باقی می ماندید؟

کلاهداری در پاسخ گفت: من به این فیلمم افتخار می کنم و به تک تک صحنه های آن معتقد هستم و با یک اعتقاد کامل این فیلم را ساختم. من از تهیه کننده شجاع و محبوب و محجوب فیلمم تشکر می کنم. من 17-18 سال در سینما بازی کرده ام و تجربه زیادی در سینما دارم. ایشان هم خیلی به من کمک کردند و از لحاظ مالی معنوی از من حمایت کردند. من از ایشان قوت قلب می گرفتم.

در ادامه گبرلو از شمقدری در مورد دستمزد عوامل این فیلم که به گفته یکی از خبرنگاران کلان بوده سوال کرد و شمقدری در پاسخ گفت:

من نمی توانم این را بگویم. این از اصول تهیه کنندگی نیست. اما من وقتی با تهیه کننده ها حرف زدم به این نتیجه رسیدم که بسیار کمتر از سایرین به بازیگران این فیلم دستمزد داده ام.

بهاره افشاری هم دوباره یا صدای بلند گفت: من در پایان نامه نصف دستمزد همیشگی ام را گرفتم. این به خاطر هجمه فیلمهای طنزی بود که به من پیشنهاد می شد.

گبرلو گفت: یک سؤالی در اینجا به دست من رسیده که روی آن نوشته شده «آقای معززی نیا» من می خواهم بدانم که آیا واقعاً این سؤال از طرف آقای معززی نیا است یا نه؟

جمعیت یک صدا فریاد زد: بله ایشان اینجا هستند.

گبرلو پرسش معززی نیا را که پرسیده بود «این خانه مخوف چه بود؟ و آن آدم ها اصلاً در آنجا چه می کردند؟» را مطرح کرد و کلاهداری در پاسخ گفت: این نوع خانه ها در تمام طول تاریخ بوده اند و خواهند بود. کسی نمی تواند ادعا کند که تا کنون از این نوع خانه ها ندیده است.

معززی نیا که از پاسخ کلاهداری قانع نشده بود گفت: من منکر وجود چنین خانه هایی نشدم. اما سؤالم این است که این آدم ها اصلاً در آنجا چه می کردند؟

خبرنگاران معترض به این فیلم در اینجا در حمایت از معززی نیا شروع به کف زدن کردند و کلاهداری در پاسخ گفت: این دیگر خیلی روشن است. ما همه چیز را دیدیم و شنیدیم.

در اینجا گبرلو پایان این نشست را اعلام کرد. که این حرف با اعتراض خبرنگاران روبرو شد. گبرلو ادامه این نشست را اعلام کرد. اما جعفر گودرزی مدیر روابط عمومی جشنواره به او تذکر داد که بهتر است به جلسه پایان داده شود. جلسه پایان یافت. اما تا ساعاتی بعد از این نشست تجمع های چند نفره ای در جای جای مرکز همایش ها در مورد این فیلم شکل گرفت.

در همین رابطه بخوانید

بررسی تطبیقی فیلم های اخراجی ها3 و پایان نامه