اصغر فرهادی كه این روزها بیش از یك ماه از اكران جدیدترین ساخته‌ی سینمایی‌اش جدایی نادر از سیمین می‌گذرد، درباره‌ی شرایط و فضای غیر سینمایی و اجتماعی، سیاسی كه پیرامون اكران نوروزی پیش آمده است گفت: به دلیل سفر، خیلی در هفته‌ها و روزهای اخیر با این اخبار و حواشی از نزدیک در ارتباط نبودم ،اما مطلع ام که چه فضایی شکل گرفته است.

وی در عین حال مطرح كرد:به هرحال در ارتباط با یك موضوع فرهنگی هر فضایی، خواه جهت حمایت وخواه برای مخالفت ،دور از قواعد فرهنگی، نقض غرض به حساب می‌آید.

فرهادی در ادامه گفت: اما نمی‌توان از قدمت، سابقه و علت واقعی و ریشه شکل‌گیری چنین فضای دو قطبی بین مردمی سهل انگارانه گذشت و آن را کتمان و مخفی کرد. ریشه این فضا را باید در جایی دیگر و ورای سینما جستجو کرد. این همان جنگ پنهانی‌ست که از زاویه اجتماعی درفیلم هم مورد اشاره قرار گرفته.جنگی خاموش اما ویرانگر که اولین قربانی‌اش اخلاق است.

او در ادامه در پاسخ به این سئوال كه آیا بهتر نبود یك پخش‌كننده دو فیلم را با هم اكران نمی‌كرد، گفت:من تخصصی در امر پخش ندارم و فقط می‌دانم این پخش‌كننده بیشترین علاقه را به فیلم من داشت، وقتی فیلم را دید به عنوان یك تماشاگر همراه فیلم شد و تحلیل‌هایی كه در رابطه با فیلم ‌داد،نشان می‌داد كه فیلم برایش عزیز است، احساس كردم این پخش‌كننده كسی است كه شان فیلم را چه در نوع اكران و چه در مواد تبلیغی رعایت می‌كند.

فرهادی ادامه داد: هیچ موقع از پخش‌كننده نپرسیدم چه فیلمی را می‌خواهید همزمان اكران كنید و فیلم‌های دیگر چقدر سالن دارند و ...؟! این موضوعات نه در شان من است و نه جزو وظایفم. دوست ندارم وارد این فضاها بشوم.

فرهادی در ادامه در پاسخ به اینکه جدایی نادر از سیمین را با توجه به مضمون آن مناسب اکران نوروزی و بهاری می‌داند،گفت: وقتی تماشاگر، وارد سالن سینما می‌شود اگر با فیلم همراه شود با دنیای بیرون سینما خداحافظی می‌کند. تقویم اش می‌شود تقویم فیلم. برایش مهم نیست بیرون سرد است یا گرم، عید است یا عزا.

وی با اشاره به تجربه‌ی اکران چهارشنبه سوری در عید گفت: اینکه چه زمانی فیلم اکران شود از تصمیمهای پخش کننده است. البته در مورد این فیلم با توجه به اکران خارجی فیلم،که به زودی خواهد بود اگر فیلم ایام نوروز روی پرده نمی‌رفت یک مقدار هماهنگی اکران داخل و خارج سخت می‌شد.

فرهادی تاکید کرد: ترجیح ام این بود که فیلم اول در ایران اکران شود. بنابراین اگر در نوروز، فیلم اکران نمی‌شد. ایران اولین کشوری نبود که فیلم در آن اکران می‌شد.

وی بیان کرد: به هر حال تماشاگر هم‌زبان و هم فرهنگ با فیلمساز، دقیق‌تر وشفاف‌تر نظرش را می‌دهد. انرژی ماندگارتری هم می‌دهد. هر چقدر هم که فیلمی در بیرون از کشورمادری، صاحب جایگاه و تماشاگر شود باز برای فیلم‌ساز واکنش و تاویلهای هم زبانهایش قابل استنادتر ومقیاس محکم‌تری خواهد بود.

او در پاسخ به اینكه آیا از فروش فیلم تاكنون راضی است و پیش‌بینی این تعداد تماشاگر را داشته است،گفت: پیش‌بینی این میزان استقبال را نمی‌كردم. حدس می‌زدم در اندازه درباره الی تماشاگر داشته باشد. فروش از منظر من معنی‌اش بیش از آنكه اقتصادی باشد، تعداد تماشاگر است.

این كارگردان در ادامه با اشاره به سرمایه‌گذار جدایی نادر از سیمین كه بانك پاسارگاد است،توضیح داد: تمام مسائل اقتصادی فیلم به بانك پاسارگاد مربوط می‌شود. این فیلم، فیلم پرخرجی بود و به اندازه‌ی دو فیلم سینمایی مرسوم هزینه شد.

فرهادی درباره‌ی تاثیرگذاری سرمایه‌گذاری بانک پاسارگاد در ساخت فیلم که برخلاف سرمایه‌گذاری‌های مرسوم است،پاسخ داد: یکی از شانس‌های فیلم سرمایه گذارش بود که بیشتر از اینکه به فیلم نگاه اقتصادی داشته باشد نگاه فرهنگی داشت. این سرمایه‌گذار حتی کوچکترین تبلیغی در رابطه با بانک از ما نخواست.

وی یادآور شد: ما پیش از آنکه سرمایه گذار را پیدا کنیم در فیلم‌نامه شخصیت فیلم‌نامه‌مان کارمند بانک بود و با سرمایه‌گذاری این بانک خاص این پتانسیل وجود داشت که این کارمند بانک، کارمند بانک پاسارگاد باشد اما خوشبختانه دوستان دربانک حتی اشاره هم نکردند که این کارمند ،در بانک پاسارگاد شاغل باشد. رفتارشان و برخوردشان با فیلم کاملا فرهنگی بود، بنابراین من هیچ محدودیتی از سمت سرمایه‌گذار نداشتم و خیلی راحت و با فراغ بال کار کردم.

فرهادی درباره‌ی عدم اكران جدایی نادر از سیمین در برخی شهرستانها گفت: از پخش‌كننده شنیده‌ام كه در ادامه اكران كپی‌ها به شهرستان‌های دیگر هم می‌رود. البته چه خوب بود همزمان و در این فضا همه راحت‌تر می‌توانستند به فیلم دسترسی داشته باشند.خیلی از علاقه‌مندان فیلم از شهرهای مختلف تماس می‌گیرند و از اینکه فیلم در شهرشان هنوز اکران نشده دلگیرند.

این كارگردان درباره‌ی اظهارنظرهای مطرح شده پیرامون فضای ناامید‌كننده‌ی فیلم جدایی نادر از سیمین،گفت: بله این روزها، بعضی در این بوق می‌دمند كه این فیلم، فیلم ناامید كننده‌ ویاس‌آوری است.

اگر خوش‌بین باشم و نگویم این ادعا از سر تنگ‌نظری و حسادت است می‌گویم از سر نگاهی سطحی به فیلم است، فیلم ناامیدكننده فیلمی است كه وقتی تماشاگر از سالن بیرون می‌آید، این قدر بی‌انگیزه و مایوس است كه دلش نمی‌خواهد به فیلم فكر كند و انرا دوباره در ذهن مرور کند. در حالیكه وقتی تماشاگر این فیلم از سالن بیرون می‌آید، فیلم برایش ادامه دارد. در فكر است و سئوال كردن و بحث و جدل ادامه پیدا می‌كند. بااین شرایط چگونه می‌تواند فیلمی هم ناامیدی ویاس را ترویج كند و به موازات باعث این همه سئوال ،چالش و بحث و نظر هم بشود. سئوال مقدمه و کلید اندیشیدن است، نمی‌شود هم تماشاگر را مایوس و نا امید کرد هم به سمت اندیشیدن سوق داد. این یک تناقض است.

فرهادی معتقد است: فیلم یاس‌آور انگیزه‌ای برای بازگشت دوباره به فیلم باقی نمی‌گذارد. حكمش را تحمیل می‌كندو امیدی به بهتر شدن نمی‌دهد. اما وقتی تماشاگر با پرسش سینما را ترک می‌کند.خودش مبدا امید است. بنابراین من این نگاه‌های معدودی را كه مطرح می‌كنند فضای فیلم ناامیدكننده‌ست از سر صداقت نمی‌بینم. مروجان این اتهام خود در خلوتشان بهتر می‌دانند که چرا و از سر چه نیتی اینگونه می‌گویند. برای من دیگر این برخوردها قابل پیش بینی شده.اتفاقا به نسبت فیلمهای قبلی‌ام اینبار دیرتر واکنش نشان دادند.

وی در ادامه‌ درپاسخ به اینكه فیلم ناامیدكننده نیست اما تلخ است، توضیح داد: دلایلش زیاد است و برخی از آنها ناگفتنی‌ست. تلخی و رنج میوه‌ی آگاهی‌ست، وقتی به موقعیتی آگاه می‌شوید که خود درون انید این آگاهی به جای آنکه شما را آرام کند، بیشتر شما را دچار رنج می‌کند، بنابراین آگاهی وشناختی که تماشاگر از این موقعیتها و شخصیتها پیدا می‌کند برایش رنج آور است.این محصول آگاهی‌ست.

وی ادامه داد: این داستان تلخ است چون صادق است. جعل نمی‌کند. شعار نمی‌دهد. وعده‌های تو خالی و بی‌پشتوانه امید بخش نمی‌دهد. اما عبوس نیست.سرد نیست. حتی رنگ فیلم هم به عمد رنگ گرمی ست با وجود اینکه می‌طلبید به دلیل تلخی داستان رنگ‌ها سرد و تیره باشند، برعکس با آقای کلاری تصمیم گرفتیم رنگ فیلم گرم باشد.

فرهادی تصریح کرد: بنابراین هیچ تلخی را به عنوان فیلمساز به فیلم تحمیل نکرده‌ام. وقتی تماشاگر به یک شناخت و آگاهی نسبت به آدم‌های فیلم که برایش بیگانه نیستند و شاید خودش را هم در میان انها پیدا می‌کند، می‌رسد احساس رنج می‌کند. مثل رنج اگاهی از بیماریمان.

این كارگردان درباره‌ی این حجم تحلیل‌های متفاوتی كه درباره‌ی فیلم می‌شود، معتقد است: طبیعت این نوع فیلم چنین تنوعی را می‌طلبد. نباید نگران بود. فیلم خودش را اینگونه معرفی می‌كند. فیلمی نیست كه درباره موضوعی حكم تك‌خطی بدهد و همه به تاویل مشترکی برسند. وقتی فیلم، خودش را در موضعی قرار می‌دهد كه می‌توان از وجوه مختلف به ان نگاه كرد باید بپذیریم كه زمینه تحلیل‌های مختلفی را سبب می‌شود.

وی تصریح كرد: من اساسا سلیقه‌ام سینمایی كه تماشاگران بعد از دیدن فیلم به یك پیام مشترك دست پیدا كنند،نیست. فیلم این اجازه را به تماشاگر می‌دهد كه همان گونه كه خودش می‌خواهد بر اساس شخصیت ،دغدغه‌ها و داشته‌های خود زاویه تماشای فیلم را انتخاب كند و فیلمساز اجبار وتحمیل نکند که تماشاگر در راستای خواسته او همراه فیلم شود.

كارگردان شهر زیبا در عین حال مطرح كرد: بنابراین نباید ترسید و نگران بود كه چرا تحلیل‌ها متفاوت است. این موضوع اتفاقا نكته مورد ادعای فیلم است . سالها در پی آن بوده‌ام و مطمئنا در كارهای بعدی هم گسترش یافته‌تر آن را ادامه می‌دهم.

كارگردان چهارشنبه‌سوری تاكید كرد: تماشاگر یك ناظر صرف نیست كه فقط آنچه را روی پرده می‌بیند ضبط كند و برود. رابطه تماشاگر با پرده سینما رابطه یك سویه نیست، ممکن است سئوالی كه در ذهن تماشاگری ازکشف نشانه‌ای بوجود می‌آید، در ذهن بغل دستی‌اش سئوال دیگری را بوجود اورد. هدف غایی این نوع سینما اندیشیدن است.بستن و محدود کردن زاویه نگاه تماشاگر به فیلم وتحمیل یک شعار یا بدتر از ان یک پیام بسته‌بندی شده به او یعنی متوقف کردن اندیشیدنش.

فرهادی تصریح كرد: طبیعی‌ست وقتی سئوالی در رابطه با علوم انسانی پیش می‌آید،قطعا پاسخ‌ها ریاضی‌وار و مشخص و مطلق نیست و هركس براساس دیدگاه خودش پاسخی می‌یابد.

كارگردان جدایی نادر از سیمین درباره‌ی اینكه چقدر فیلم را در ایران با مخاطبان ایرانی دیده است، گفت: من غالب سانس‌های نمایش فیلم را درفستیوال فجر بودم فقط اختتامیه نبودم.

غالب نمایش‌ها را همزمان با تماشاگر دیدم و با تماشاگر هم آمدم بیرون. آخرین فیلم‌سازی بودم كه وارد فستیوال برلین شدم،به دلیل اینكه باید اینجا می‌ماندم. تصمیم گرفتم آخرین روزی كه می‌شد به برلین بروم.

وی ادامه داد با تماشاگران زیادی در نقاط مختلف شهر در جشنواره‌ی فجر فیلم را دیدم، البته در عید به دلیل سفر كمتر با تماشاگران فیلم را دیدم. به هرحال این تجربه، یكی از دلپذیرترین تجربیات شخصی‌ام در این سالها بود.

فرهادی در پاسخ به اینكه چرا مقدمه‌ی فیلم كمی طولانی است و ماجرا دیر شروع می‌شود، مطرح كرد: در درباره الی هم همین‌طور است. تقریبا ساختار درباره الی و جدایی نادر از سیمین شبیه‌اند، مقدمه‌ی هر دو فیلم طولانی است. برخلاف چهارشنبه سوری كه مقدمه‌ی كوتاهی دارد و ما به سرعت می‌فهمیم سئوال داستانی فیلم چیست، در این فیلم ما دیرتر به گره داستانی اصلی می‌رسیم.

وی ادامه داد: در كارهایم با یك تفاوت‌هایی به ساختار كلاسیك وفادار بوده‌ام. در ساختارهای كلاسیك، مقدمه‌ها، خیلی طولانی نیستند، اما برای من مقدمه زمین حاصلخیزی‌ست برای کاشت نشانه‌های داستانی و مضمونی.مقدمه برایم فقط یك پیش‌درآمد کم ارزش برای ورود به قصه نیست که عجولانه در پی گذر از آن باشم.

بسیاری از اتفاقاتی كه بعد از نقطه‌ی عطف اول و بعد از اولین گردش در مسیر قصه رخ می‌دهد، نشانه‌ها و زمینه‌هایش در مقدمه چیده شده است به همین دلیل مقدمه‌ها طولانی‌اند. درست است كه مقدمه در ابتدای فیلم است، اما بخشی از بار دراماتیك بدنه‌ی قصه بر دوش مقدمه است و نشانه‌های اغلب اتفاقاتی كه بعدها رخ می‌دهد در نیم ساعت ابتدایی فیلم کاشته شده.

فرهادی ادامه داد: در كلاس‌هایی كه برای فیلم‌نامه‌نویسی دارم گفته‌ام قواعد خودشان هدف نیستند، بلكه ابزاری هستند كه باید ما را به هدف برسانند. هیچ فیلم‌سازی در هیچ جای دنیا تعهدی نمی‌دهد كه قواعد را رعایت كند ولی تعهد می‌دهد كه فیلم خوب بسازد.یعنی از قواعد تا جایی كه منجر به ساخت فیلم موردنظرش بشود استفاده می‌كند.من سعی دارم ساختار و قواعد یك فیلم معمایی را رعایت می‌كنم اما با توجه به زبان مستند گونه فیلم واهمیت نشانگذاری و جزییات‌پروری در فیلم تلاش می‌كنم از مقدمه‌ام بیشترین استفاده را بكنم و بخشی از نشانه‌هایی را كه مربوط به ادامه‌ی قصه است در مقدمه بیاورم.

فرهادی درباره‌ی بازتاب تحلیل‌ها و اظهارنظرهایی مثبتی كه از سوی طیف‌های مختلف سینمایی‌ها درباره‌ی جدایی نادر از سیمین شده است،گفت: این موضوع یكی از نكات خیلی با ارزش و دلگرم‌كننده برایم بود. از روزی كه این فیلم اولین نمایشش را داشت تا امروز، لطف بسیاری از سمت همكاران داخلی و خارج از ایران دیدم.

برایم با ارزش بود،در فضایی كه بیشتر رقابت‌ها پررنگ است و اخلاق‌مداری‌ها در سایه، چنین بازخوردهای بی‌پیرایه و صادقانه‌ای، فراموش ناشدنی‌ست. همین‌جا باید از همه‌ی دوستان وهمکاران سینمایی كه از طیف‌های فکری مختلفی هم بودند و با اظهار نظرها ،نوشته‌ها و پیغامهایشان احساسشان نسبت به فیلم را بیان کردند تشکر کنم از ابراهیم گلستان بزرگوار، رخشان بنی‌اعتماد، بهمن فرمان آرا، عباس کیارستمی، عزت‌الله انتظامی، جعفر پناهی، حسن فتحی عزیز،  سید احمد میراعلایی مدیرعامل فارابی و محمد مهدی عسگرپور و هیات مدیره‌ی خانه سینما.

وی با اشاره به برخی اظهارنظرها مطرح كرد:خوشحال ام كه طیف‌های مختلف هركس از زاویه‌ی خودش با فیلم ارتباط برقرار كرده است. این چیزی است كه به دنبالش بودم و هستم.

فرهادی در بخش دیگری از این مصاحبه درباره اینکه می‌گوید فیلم جدایی ... ایرانی‌تر از سایر فیلم‌هایش است، توضیح داد:منظورم از اینکه این فیلم ایرانی‌تر از ساخته‌های قبلی‌ام است این است که فیلم نسبت به فیلم‌های قبلی‌ام به شرایط محیطی و زمانی امروز ایران نزدیک‌تر است و جزییات بیشتری از شرایط حال حاضر جامعه‌ی ایرانی در آن دیده می‌شود.

وی در پاسخ به اینکه چرا پس در میان تماشاگران خارجی مورد استقبال قرار گرفته و جایزه خرس طلای برلین را می‌گیرد،گفت: اگرمی‌گویم فیلمی ایرانی‌تر است، منظورم این نیست که هضم و فهمش برای غیر ایرانی‌ها غیر ممکن باشد. تا قبل از نمایش فیلم در برلین تصور می‌کردم که این فیلم فیلمی نیست که به اندازه‌ی فیلم‌های قبلی بتواند تماشاگر خارج از ایران را با خودش همراه کند، ولی در عمل خلاف این ثابت شد.

فرهادی ادامه داد: الان فیلم در کشورهای زیادی قرار است به نمایش درآید.یعنی اکران فیلم به نسبت درباره الی خیلی گسترده‌تر شده است.تا هفته گذشته 68 کشور فیلم را برای اکران عمومی گرفته‌اند.

وی گفت: به همین خاطر کم کم به این نتیجه می‌رسم که فیلم ورای جغرافیایی که در آن ساخته شده ،هر چقدر بتواند تماشاگرش را شریک درام بکند، با وجود خصلتهای بومی می‌تواند جغرافیای تماشاگرانش را گسترده‌تر کند. تماشاگر خارجی که با فرهنگ ما ناآشناست، ابتدا با درام وبعد با فضای عاطفی آن همراه می‌شود.

كارگردان جدایی نادر از سیمین درباره‌ی بازخورد تماشاگران ایرانی و خارجی فیلمش هم گفت: خیلی بین واکنش تماشاگرهای ایرانی با تماشاگر آلمانی، فرانسوی و یا انگلیسی ـ در برخورد با قصه و نه مضمون ـ تفاوتی نیست و سئوال‌ها و واکنش‌ها خیلی شبیه‌اند.

وی ادامه داد: در این میان نکته‌ی بزرگی هست. ما تصور می‌کنیم، آدم‌ها در فرهنگهای مختلف بی‌نهایت با هم فاصله دارند و متفاوت اند، اما در عمق آنقدر به هم نزدیکند و مشترکات آنقدر گسترده‌تر است که می‌شود اختلافات را پررنگ نکرد و در بوق اختلافات ندمید. معتقدم اهل سیاست این مرزها را پررنگ کرده‌اند.

فرهادی درباره‌ی پایان بندی بازتر فیلم نسبت به کارهای قبلی‌اش گفت: مایلم وقتی داستان تمام می‌شود،فیلم تمام نشود و در ذهن تماشاگر فیلم تازه شروع شود.در واقع فیلم بگونه‌ای تمام شود که تماشاگر دوست داشته باشد، برای اینکه فیلم را بهتر بفهمد، در ذهن خودش یک بار دیگر انرا مرور کند.پایان باز این بستر را فراهم می‌کند.

این کارگردان با اعتقاد بر اینکه حس این نوع پایان ماندگارتر است،ادامه داد: پایان فیلمی می‌تواند بگونه‌ای باشد که شما را از فیلم دور و خلاص بکند، در حالیکه پایان فیلم دیگری می‌تواند شما را بیشتر وارد دنیای فیلم کند.من این نوع پایان را بیشتر می‌پسندم.

اصغر فرهادی درباره روند انتخاب بازیگران گفت:برخی از بازیگران حتی قبل از اینکه فیلم‌نامه نوشته شود، انتخاب شدند، مثلا در مرحله‌ی طرح مشخص بود، سارینا ترمه رابازی می‌کند چون بخشی از این قصه و جرقه‌های شکل گیری این قصه از رابطه‌ی من و دخترم گرفته شده است.

در رابطه با خانم حاتمی و آقای حسینی از ابتدا مطمئن بودم. و به پیمان معادی هم در حین نوشتن فیلم نامه ازبین سه کاندید رسیدم. اما ساره بیات از همه دیرتر انتخاب شد. از بین 180 نفر ایشان انتخاب شدند، پیشنهاد ایشان را برای نقش راضیه، خانم بخت آور دادند.

وی به بازیگر کودک فیلم اشاره کرد و افزود: کیمیا حسینی ازبین بیش از 100 کودک انتخاب شد، پس ازجستجوهای زیادی که دستیارم سرکار خانم نراقی در مهدکودک ها وپارکها داشت به این انتخاب رسیدیم.

اصغر فرهادی در پاسخ به اینکه آیا آنطور که گفته‌اید جدایی نادر از سیمین قرار است پایان یک دوره‌ای از فیلم‌سازی‌تان باشد،گفت: فیلم بعدی‌ام در واقع خیلی مسیر متفاوتی از مسیری که تا الان آمده‌ام ندارد، احتمالا شکل تکمیل یافته‌ی فیلم‌های قبلی خواهد بود ولی به لحاظ تماتیک ممکن است از زاویه دیگری وارد این موضوعات بشوم.

كارگردان جدایی نادر از سیمین به عنوان نكته‌ی پایانی این مصاحبه به برخی مصاحبه‌های جعلی و یا تحریف شده اشاره كرد و گفت: بعد از فستیوال برلین چند مصاحبه‌ی غیرواقعی و یا تحریف‌شده از من منتشر شد. مثل همان مصاحبه‌ی كه درباره‌ی مهاجرت من و خانواده‌ام بود. به هرحال كسانی كه با مصاحبه‌ها و گفت‌وگوهای من آشنا هستند می‌دانند نوع ادبیات من با ادبیات به كار رفته در این مصاحبه‌ها متفاوت است و از این پس تشخیص صدق و كذب هرگونه مصاحبه و نقل قول از سمت خودم را با توجه به نوع ادبیاتم به خواننده واگذار می‌كنم.

منبع: ایسنا