علیرضا انتظاری
نقدی بر فیلم بوسیدن روی ماه ساخته همایون اسعدیان
همایون اسعدیان با ساخت بوسیدن روی ماه ثابت کرد که موفقیت طلا و مس تصادفی نبوده و وی مسیر فیلم سازی اش بعد از ساخت طلا و مس تغییر کرده است. فیلمسازی که با ساخت فیلم های دست چندم و نازلی همچون ده رقمی و شوخی و امثالهم دنباله رو سینمای تجاری ایران بود، ناگه
ان با تغییر جهت سیصد و شصت درجه ای مواجه شد و مسیری رو به رشد و ترقی را طی کرد.
بوسیدن روی ماه یکی از بهترین فیلم های اجتماعی سال های اخیر سینمای ایران است که با پس زمینه ای از دفاع مقدس ساخته شده است. این فیلم یکی از لطیف ترین، انسانی ترین و بی ادعاترین فیلم های تاریخ سینمای ایران است.
داستان بوسیدن روی ماه در مورد احترام السادات (شیرین یزدان بخش) است که سال ها است چشم انتظار است تا فرزندش از جنگ بازگردد، دوست قدیمی وی فروغ خانم (رابعه مدنی) نیز که مبتلا به سرطان است و مدت زیادی از عمرش باقی نمانده است نیز چشم به راه بازگشت فرزندش است، احترام السادات و فروغ خانم سال هاست که شنبه اول هرماه به ستاد شهدا می روند تا خبری از فرزندان شان بگیرند در یکی از این شنبه ها که احترام السادات به تنهایی به ستاد مراجعه می کند به وی خبر می دهند که پیکر فرزندش را پیدا کرده اند و می خواهند او را تشییع کنند. احترام السادات به خاطر این که دوست اش روزهای پایانی عمرش را سر می کند دست به ایثاری بزرگ زده و برای دلخوشی وی از مسئولین بنیاد شهید می خواهد که به فروغ بگویند فرزند او را پیدا کرده اند، اما آقای فیض (صابر ابر) که مسئول ستاد است به شدت با این امر مخالفت می کند و به همین دلیل احترام السادات سراغ حاج آقا مصطفوی (مسعود رایگان) که مسئول قبلی ستاد بوده می رود و ماجرا را با وی در میان می گذارد و از وی می خواهد که در این قضیه پادرمیانی کرده و مسعول فعلی ستاد را راضی کند. حاج آقا مصطفوی این امر را می پذیرد اما مسئول ستاد با او هم مخالفت می کند. اما در نهایت با سماجت های احترام السادات مسئول ستاد هرچند با اکراه راضی به پذیرفتن این مسئله می شود. احترام السادات به هیچ یک از افراد خانواده اش در مورد این مسئله چیزی نمی گوید چرا که آن ها عازم عروسی یکی از دخترهای فامیل هستند که در شهرستان زندگی می کند و احترام السادات به بهانه زیارت امام رضا (ع) از رفتن به عروسی امتناع می ورزد. او روز تشییع جنازه فرزندش در حالی که عکس فرزند خود و فروغ خانم را در دست دارد قلبش اش می گیرد و جان به جان آفرین تسلیم می کند.
بوسیدن روی ماه فیلمی است که نگاهی نو به مقوله جنگ و هشت سال دفاع مقدس دارد. فیلمنامه این فیلم مدرن است چرا که یک روایت کلاسیک را به شکلی کاملاً غیر دراماتیک به تصویر کشیده است و فراز و نشیب های زائد در آن به چشم نمی خورد. فیلمنامه بوسیدن روی ماه بر اساس ضد قصه و ضد پیرنگ به رشته تحریر در آمده که در نوع خود بسیار کم نظیر است.
شاید اگر تمرکز اسعدیان تنها روی مسئله نگرانی های مادران فداکاری که طی سالیان اخیر چشم انتظار فرزندان شان نشسته اند باقی می ماند بسیار بهتر از این بود که وی دست به مطرح کردن مسائل حاشیه ای زیادی از جمله اختلاف میان نسل ها بزند. طرح این مسئله به همراه پر شخصیت بودن فیلم و حضور شخصیت های گوناگون که اغلب هیچ تاثیری در پیشبرد روایی و محتوایی فیلم ندارند باعث شده تا تماشای بوسیدن روی ماه برای مخاطبان عام خارج از حوصله باشد.
فضای شاعرانه و ریتم آرام درونی بوسیدن روی ماه به این فیلم ابهت و وقار خاصی بخشیده است.
بوسیدن روی ماه در ورای روایتی که از زندگی دو پیرزن دارد دارای مفهومی امروزی از جامعه مدرن ایران است. اسعدیان به زیبایی هرچه تمام تر خط قرمز میان سنت و مدرنیته را از جای خود برداشته و به تلفیق زیبایی از آن دست یافته است. بوسیدن روی ماه روی فاصله میان نسل ها توجه ویژه ای دارد. از طرفی پیرزنی که سال ها است چشم انتظار بازگشت فرزندش است دست به بخشش و ایثار بزرگی می زند و برای دلخوشی دوست قدیمی اش می گوید که فرزند او بازگشته و از سوی دیگر جوانکی که تازه به دوران رسیده که توانسته دارای پست و منصبی در یکی از ادارات دولتی شود هیچ توجهی به مفهوم ایثار، گذشت، بخشش و انسانیت در زندگی اش ندارد. بوسیدن روی ماه به خوبی مسئله بیداری نسل گذشته و بحران خواب آلودگی نسل امروزی را به تصویر کشیده است. بوسیدن روی ماه تلنگری است برای نسل جوان که مفاهیم ارزشمند نسل گذشته برایش هیچ اهمیتی ندارد. این مسئله به خوبی در پارادوکسی که میان شخصیت احترام السادات و آقای فیض است به چشم می خورد، پارادوکسی درد آور که زنگ خطری است برای نسل جوان ایران زمین! نکته مهم دیگری که در همین رابطه در بوسیدن روی ماه به چشم می خورد این است که اسعدیان به هیچ وجه خود را وارد بازی های سیاسی بچه گانه نکرده است به نحوی که نشان می دهد حاج آقا مصطفوی که فردی با ریشه، اصیل و با دین و ایمان است هنگامی که در همان پست فعلی آقای فیض مشغول به کار بوده کار بسیاری از مادران و همسران و خانواده شهدا را راه می انداخته و هیچ گاه به فکر پست و مقام برای خود نبوده است در صورتی که آقای فیض که جوانک تازه به دوران رسیده ای است در وهله اول به فکر منافع خویش است. اسعدیان با هوشمندی هرچه تمام تر در این جا مواضع خود را روشن ساخته است که منظور او این نیست که همگی صاحب منصبان دچار فساد شده اند. بوسیدن روی ماه نقدی اجتماعی از جوانان امروز ایران است و به آن ها گوشزد می کند که همه چیز در مال و پست و مقام و ریاست نیست. از طرف دیگر بوسیدن روی ماه با نگاهی ظریف و خردمندانه انتقاد بزرگی از نسل جوان امروز ایران کرده است، نسلی که مانند شخصیت نگار به راحتی و جلوی چشم اقوام خویش با دوست پسر خود ارتباط برقرار می کنند و حیا و عصمت دیگر برایشان هیچگونه مفهوم و ارزشی ندارد و نسلی مانند حسین و محمد که چند دهه قبل شهید شده اند و هر دو عاشق دختری بوده اند و هنگامی که اسم خواستگاری از آن دختر می آمده از خجالت سراپا قرمز می شدند. بوسیدن روی ماه نقدی است بر جوانان بی پروای امروز ایران. بوسیدن روی ماه با ظرافت این نکته را به ما گوشزد می کند که نسل جدید ایران دیگر مانند محمد ها و حسین ها نیستند که اگر جنگی درگیرد به جبهه های نبرد حق علیه باطل بشتابند و از میهن خویش دفاع کنند، نسل جدید نسلی است که تنها به خود و منافع خود می اندیشد. بوسیدن روی ماه مرثیه ای است بر مرگ ارزش های عمیق انسانی، اجتماعی که دیگر متولد نخواهد شد! از سوی دیگر نمادپردازی های اسعدیان در بوسیدن روی ماه بسیار موفق از آب درآمده است به نحوی که حاج آقا مصطفوی که زمانی مسئول ارشد ستاد شهدا بوده و به دلیل کار صادقانه خود از کار بر کنار شده اینک به گورستان ماشین ها تبعید شده و در آن جا مشغول به کار شده است. اسعدیان با ظرافت هرچه تمام تر با نشان دادن این شخصیت ارزشمند و صادق در گورستان ماشین ها نشان داده است که بالادستی های وی او را به آن جا تبعید کرده اند تا دیگر جلوی چشم نباشد و خود مانند ماشین ها به راحتی اوراق شده و به زودی از بین برود و دیگر قابل استفاده نباشد. اسعدیان با ظرافت به این نکته اشاره کرده است که بسیاری هستند که صداقت را نمی توانند تحمل کنند و آن را به گور می سپارند. از سوی دیگر بوسیدن روی ماه نقدی است بر مسئولین که هیچ گاه آن چنان که شایسته بوده از خاندان معزز شهدا تجلیل نکرده اند و البته این خانواده ها نیز هیچ گاه توقع زیادی از مسئولین نداشته اند. بوسیدن روی ماه به دور از هرگونه شعار زدگی این نکته مهم را به ما یادآوری می کند که آسیب های روحی و روانی زیادی بعد از دوران جنگ گریبان خانواده های شهدا، جانبازان و ایثارگران را گرفته است و بعد از گذشت سال ها از زمان آتش بس هنوز از تبعات ناشی از دوران جنگ رنج می برند. بوسیدن روی ماه فیلمی است درباره مادران جنگ که طی این سال ها به آن ها بی رحمی شده و هیچ فیلمی درباره آن ها ساخته نشده است.
بازی بازیگران این فیلم همه در حد خوب و قابل قبول است. شیرین یزدان بخش که طی سال های اخیر و پس از حضورش در فیلم لطفاً مزاحم نشوید توانست پله های ترقی را به دلیل بازی روان، ساده و بدون اغراق اش طی بکند در این فیلم به خوبی در نقش یک مادر مهربان، آرام و همواره نگران ظاهر شده است. یزدان بخش به خوبی از پس شخصیت چندوجهی کاراکتر مورد نظر در این فیلم برآمده و یک سر و گردن بالاتر از تمامی بازیگران بوسیدن روی ماه ظاهر شده است.
کارگردانی اسعدیان در این فیلم بسیار حساب شده است، میزانسن های هوشمندانه، باورپذیر فیلم بیش از هر نکته دیگری توجه مخاطبان را به خود جلب می نماید.
فیلمبرداری فیلم نیز یکی از نکات قابل توجه آن است، قاب بندی های حساب شده و طراحی و ترکیب نور در این فیلم بسیار خوب از آب درآمده است.
بوسیدن روی ماه فیلمی بی ادعا است که یکی از انسانی ترین فیلم های سال های اخیر سینمای ایران است، این فیلم به دور از هرگونه کلیشه پردازی و سخن پراکنی اضافی روایتی صادقانه از آدم های خوبی است که هنوز در جامعه بحران زده و دچار تشنج ایران زندگی می کنند.
رضا منتظری
آبان ماه 1391
انتشار مقالات سایت "پرده سینما" در سایر پایگاه های اینترنتی ممنوع است. |
|