کمتر کسی می توانست در سال 1361 پیش بینی کند که جشنواره فیلمی که احتمالاً بیشتر به شکل «مناسبتی» برای پربارتر شدن دهه فجر، یا دست بالا برنامه ای برای جایگزین کردن جشنواره ای با جشنواره «سپاس»، یا «جشنواره جهانی فیلم تهران» تدارک دیده شد، نه تنها چند دهه دوام بیاورد، بلکه به مهم ترین رویداد سالانه سینمای ایران بدل شود! اما واقعیت این است که جشنواره فیلم فجر در طول تمام این سال ها به شکلی فزاینده و پربار به حیات خود ادامه داده است.

این جشنواره در دورانی متولد شد که تولیدات سالانه سینمای ایران از نظر کمی در سطح پایینی بود. اما در طول سال های بعد با گسترده شدن ابعاد تولید در سینمای ایران، بیشتر اهمیت آن مورد توجه قرار گرفت.

البته جشنواره فیلم فجر در طول این سال ها با فراز و نشیب های زیادی همراه بوده و هرسال با نگاه دبیران و مدیران به نحوی تغییر شکل داده است. شاید خیلی اهمیت نداشته باشد که جشنواره فیلم فجر در طول بیش از سی سال برگزاری، همواره یک جشنواره «سلیقه ای» بوده است. کدام جشنواره «سلیقه ای» نیست؟ کن؟ ونیز؟ برلین؟ یا اسکار؟ اما نکته ی شاید غیرقابل بخشش از سویی بی اعتنایی فزاینده جشنواره فجر (به ویژه از دهه 1380 به این سو) نسبت به حمایت از استعدادهای جوان بوده و از سوی دیگر فقدان باریک بینی نسبت به کشف قابلیت ها.

بگذریم که عنوان «بین المللی» هم تنها یک صفت باسمه ای و تبلیغاتی برای جشنواره است و جشنواره ثابت کرده از عنوان «بین المللی» بودن خود تنها طی این سال ها استفاده ابزاری کرده است، به نحوی که اهداف جشنواره فیلم فجر هیچگونه جنبه بین المللی نداشته و ندارند.

به هر حال چه به جشنواره فجر نگاه انتقادی داشته باشیم و چه آن را تحسین کنیم، این غیر قابل کتمان است که این جشنواره پایدارترین، پویاترین، و اثرگزارترین جشنواره تاریخ سینمای ایران است. در این مجموعه مقالات تلاش کرده ایم تا سی دوره از جشنواره را در دهه 1360، 1370 و 1380 مورد بررسی اجمالی قرار دهیم.

نخستین دوره جشنواره فیلم فجر- 12 تا 22 بهمن ماه 1361

(تولدی برای بزرگترین رویداد سینمایی ایران)

اولین دوره جشنواره فیلم فجر درست در دورانی که آتش جنگ تحمیلی در کشور شعله ور شده بود و سیاستمداران کشور هنوز برنامه ریزی مشخص و دقیقی برای حیات و بقای سینمای کشور نکرده بودند به دبیری حسین وخشوری شکل گرفت.

 مهم ترین نکته در اولین دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر این بود که این جشنواره در اولین دوره برگزاری اش هیچ نشانی از «بین المللی» بودن نداشت و تنها در ایام دهه فجر انقلاب با نمایش فیلم هایی ایرانی و چند فیلم محدود از سایر کشورهای جهان آغاز به کار کرد.

احمد جورقانیان آرشیو دار قدیمی سینمای ایران، بزرگترین سهم را جهت نمایش فیلم های سینمای جهان در اولین دوره برگزاری این جشنواره داشت. 

بخش های مهم اولین دوره جشنواره بین المللی فیلم فجر شامل: مسابقه سینمای ایران، چشم انداز سینمای کوبا، سینمای ایتالیا از نئورئالیسم تا امروز، سرخ پوستان و سیاه پوستان در سینما، سینمای کودکان و نوجوانان، سینمای ایران پس از انقلاب اسلامی و نمایش های ویژه بود.

جالب ترین نکته در برگزاری اولین دوره جشنواره بین المللی فیلم فجر عدم داوری فیلم های بخش سینمای حرفه ای بود به نحوی که فیلم ها در بخش مسابقه تنها به نمایش در آمدند و در نهایت به دلیل عدم وجود هیئت داوری این جشنواره بدون اهدای هیچ جایزه ای به کار خود پایان داد.

در اولین دوره برگزاری جشنواره بین المللی فیلم فجر تنها 5 فیلم در بخش مسابقه سینمای ایران به نمایش درآمدند که عبارت بودند از: حاجی واشنگتن به کارگردانی زنده یاد علی حاتمی، خط قرمز به کارگردانی مسعود کیمیایی، مرگ یزدگرد به کارگردانی بهرام بیضایی، اشباح به کارگردانی رضا میرلوحی و سفیر به کارگردانی فریبرز صالح، که از میان این 5 فیلم، سفیر و اشباح اکران شدند که اولی با پانزده میلیون تومان فروش، رکورد فروش فیلم را در سینمای ایران شکست؛ اما از سویی دیگر حاجی واشنگتن حدود پانزده سال بعد و زمانی که کارگردان اش فوت کرده بود، از محاق درآمد و اکران شد،  و خط قرمز و مرگ یزدگرد هرگز به نمایش عمومی درنیامدند.

از میان مابقی آثار به نمایش در آمده هم 15 اثر به خارج از کشور تعلق داشت و در بخش فیلمهای کوتاه نیز 17 اثر داخلی و خارجی با هم به رقابت پرداختند.

در این دوره از جشنواره در بخش فیلم های آماتوری جایزه بهترین فیلم کوتاه جنگی به فیلم خرمشهر شهرخون، شهر عشق به کارگردانی منوچهر عسگری نسب رسید و جواد شمقدری نیز توانست جایزه بهترین کارگردانی را برای فیلم مستند یازهرا از آن خود نماید.

هرچند که مسئولین و دست اندرکاران سینمای ایران تمایل داشتند تا جشنواره فیلم فجر سمبل سینمای ایران باشد و در ایام پیروزی انقلاب اسلامی همه ساله پربارتر از گذشته به بقای خود ادامه دهد اما به دلیل کیفیت پایین برگزاری این جشنواره و عدم کمیت کافی برای فیلم های تولید شده، بیم آن می رفت تا این جشنواره نتواند به راه خود ادامه دهد!

هرچند که اولین دوره جشنواره فیلم فجر آن چنان که باید جشنواره ای پربار نبود اما حداکثر هدف برگزار کنندگان جشنواره که همانا برگزاری فستیوال فیلمی پس از انقلاب اسلامی بود را برآورده ساخت اما به طور کلی بنا به شرایط زمانه و بحران خاصی که نه تنها سینمای ایران بلکه کلیت کشور را در برگرفته بود و تعداد کثیری از فیلم های تولید شده بین سال های 1358 تا 1361 از جمله: راهی به سوی خدا به کارگردانی جلال مهربان، خشم الهی به کارگردانی عزیز رفیعی، شجاعان ایستاده می میرند به کارگردانی عباس کسایی، آقای هیروگلیف به کارگردانی غلامعلی عرفان، مسافر شب به کارگردانی منصور تهرانی، آزمایشگاه جهنمی به کارگردانی احمدرضا جغتایی، گفت هر سه نفرشان به کارگردانی غلامعلی عرفان، مفسدین به کارگردانی امان منطقی، تاریخ سازان به کارگردانی هادی صابر، قیام به کارگردانی رضا صفایی، قدیس به کارگردانی ناصر محمدی، بند به کارگردانی غلامحسین طاهری دوست، جاده به کارگردانی محمدعلی سجادی، تب مرگ به کارگردانی مشترک امان منطقی و داریوش کوشان، سیم خاردار به کارگردانی مهدی معدنیان و ده ها فیلم دیگر هیچگاه به نمایش عمومی درنیامده و بعضاً در توقیف به سر می بردند و یا فیلم هایی مانند برزخی ها به کارگردانی زنده یاد ایرج قادری توسط افرادی مانند محسن مخملباف که خود را همه کاره سینمای ایران می دانستند از پرده سینما به زیر کشیده می شدند (برزخی ها را محسن مخملباف از پرده سینماها برداشت؛ متن کامل مصاحبه زنده یاد ایرج قادری با اعضای هیئت تحریریه سایت پرده سینما را در اینجا بخوانید) احتمال نمی رفت تا سینمای ایران بتواند به درستی به راه خود ادامه دهد.               

دومین  دوره جشنواره فیلم فجر- 12 تا 22 بهمن ماه 1362

(با ورود فیلمسازان نسل انقلاب جشنواره فیلم فجر خود را تثبیت می کند)

دومین دوره جشنواره فیلم فجر در شرایطی برگزار شد که با ورود جوانان تازه نفس به جرگه فیلمسازان، سینمای ایران در حال تولدی دوباره و احیای حیات خویش بود، این مهم در زمانه ای که اغلب فیلمسازان قدیمی یا از کشور خارج شده و یا به شکلی ناگفته فعالیت شان ممنوع شده بود و یا برخی از آنان میلی به کار نداشتند نکته بسیار مهمی بود و باعث شد تا خون خشکیده در رگ های سینمای ایران دوباره جوشان شده و به حرکت درآید. بسیاری از فیلمسازان مطرح و شاخص سینمای ایران از جمله: محسن مخملباف، رسول صدرعاملی، محمدعلی سجادی، محمدرضا اعلامی، حسن هدایت و خسرو سینایی در این دوره به جرگه فیلمسازان حرفه ای سینمای ایران پیوستند.

این دوره از جشنواره باشکوه تر از دوره قبلی جشنواره برگزار گردید و به علت عدم داوری فیلم ها در دور اول جشنواره فیلم فجر، فیلم های سال قبل هم جواز حضور در این دوره از جشنواره را دریافت کردند که به همین ترتیب 24 فیلم در بخش مسابقه سینمای ایران دومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد.

مهم ترین نکته در تاریخ برگزاری سی و یک ساله جشنواره فیلم فجر عدم وجود دبیر مشخص برای برگزاری این دوره از جشنواره بود، به نحوی که از دبیر این دوره جشنواره به عنوان «دبیر گروهی» یاد شد و از این لحاظ دومین جشنواره فیلم فجر متمایزترین دوره در طول سابقه برگزاری این مهم ترین رویداد سینمایی کشور بوده است.

یکی دیگر از نکات مهم در روند برگزاری دومین جشنواره فیلم فجر حذف عنوان «بین المللی» در این دوره بود. اما از سوی دیگر فیلم های حرفه ای و آماتوری سینمای ایران به شکل رقابتی به نمایش درآمدند.

در دومین دوره جشنواره فیلم فجر بر خلاف اولین دوره که تنها 5 فیلم حرفه ای در آن حضور داشتند تعداد 24 فیلم در بخش اصلی مسابقه سینمای حرفه ای با هم به رقابت پرداختند که از این میان می توان به فیلم های آوای غریب به کارگردانی سعید حاجی میری،  دیار عاشقان به کارگردانی حسن کاربخش، خانه عنکبوت به کارگردانی علیرضا داوود‌نژاد، پرونده به کارگردانی مهدی صباغ‌زاده، رهایی به کارگردانی رسول صدرعاملی، بازجویی به کارگرداین محمدعلی سجادی، دادشاه به کارگردانی حبیب کاوش، نقطه ضعف به کارگردانی محمدرضا اعلامی، جایزه به کارگردانی علیرضا داوود‌نژاد، پیک جنگل به کارگردانی حسن هدایت و هیولای درون به کارگردانی خسرو سینایی اشاره کرد.

دومین دوره جشنواره فیلم فجر شامل دو بخش مهم بود اول بخش سینمای حرفه ای که فیلم های فیلمسازان مطرح و باتجربه سینمای ایران در آن به نمایش در می آمد و دوم بخش مسابقه سینمای آماتوری که اغلب فیلمسازان جوان و تازه کار ایران که بعدها از میان آن ها کارگردانان نامداری همچون: زنده یاد تهمینه اردکانی و امیرشهاب رضویان توانستند به جرگه فیلمسازان حرفه ای بپیوندند به چشم می خورد.

همچنین در بخش فیلم های کوتاه این دوره از جشنواره هم نام فیلم هایی همچون ما زنده برآنیم به کارگردانی بزرگمهر رفیعا، باران به کارگردانی کیومرث پوراحمد، همسرایان به کارگردانی عباس کیارستمی، نماز جمعه به کارگردانی مهدی مسعودشاهی، وارث به کارگردانی جواد شمقدری و غیره به چشم می خورد.

دومین جشنواره فیلم فجر شامل بخش هایی همچون: مسابقه سینمای ایران و سینمای ایران پس از انقلاب اسلامی در بخش حرفه ای، و در بخش آماتوری هم شامل مسابقه سینمای ایران، بهترین ها، یادها و خاطره ها، نگاهی به گذشته و بخش ویژه بود.

همچنین برای اولین بار در این دوره از جشنواره هیئت داوری وجود داشت و به افراد برگزیده برای اولین بار «لوح زرین» که در حال حاضر به «سیمرغ بلورین» تغییر هویت داده است اهدا شد.

نکته جالب در روند دومین جشنواره فیلم فجر این بود که به دلیل شرایط خاص جامعه و نگاه های غلطی که نسبت به سینما و فرهنگ و هنر وجود داشت هیئت داوری در این دوره از جشنواره هیچ یک از بازیگران زن سینمای ایران را شایسته دریافت جایزه نداستند و این مهم طی سال های بعد به شیوه های گوناگون و توسط افراد مختلفی که اغلب آنان جزو هیئت داوران جشنواره بودند ادامه یافت که در ادامه این مقاله به آن خواهیم پرداخت.

داوران این دوره از جشنواره عبارت بودند از: سیدمحمد بهشتی، مهدی حجت، اکبر عالمی، منوچهر عسگری نسب، مهدی کلهر، محمدعلی نجفی و سینا واحد همچنین در بخش سینمای آماتوری داورانی همچون: مرتضی پوراظهری، حمید دهقان پور و حجت الله سیفی به داوری مشغول بودند.

در دومین جشنواره فیلم فجر جوایزی به شرح زیر به برگزیدگان اهدا شد:

1-بخش سینمای حرفه ای

لوح زرین بهترین تدوین به حسین زندباف برای فیلم مرگ سفید

لوح زرین بهترین موسیقی متن به عباس دبیر دانش برای فیلم چشم تنگ دنیا دار

لوح زرین بهترین فیلمبرداری به اسماعیل امامی برای فیلم هیولای درون

لوح زرین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد به پرویز پورحسینی برای فیلم دیار عاشقان

لوح زرین بهترین بازیگر نقش اول مرد به حسین پرورش برای فیلم نقطه ضعف

لوح زرین بهترین فیلمنامه به علیرضا داوودنژاد و ابراهیم مکی برای فیلم جایزه

لوح زرین بهترین کارگردانی به خسرو سینایی برای فیلم هیولای درون

لوح زرین بهترین فیلم کوتاه به عباس کیارستمی برای فیلم همسرایان

و جایزه ویژه هیئت داوران به حسن کاربخش برای فیلم دیار عاشقان

2- بخش سینمای آماتوری

لوح زرین بهترین  بازیگر مرد به مراد ابوالقاسمی برای فیلم من هم باید بروم و محمد مرادی برای فیلم تله

لوح زرین بهترین  صداگذاری به محمد طلوع برای فیلم بهترین خانه

لوح زرین بهترین  فیلمبرداری به علی میرقطبی برای فیلم بر مزار اسرار

لوح زرین بهترین  تدوین به علیرضا سلماس برای فیلم به یاد کربلا

لوح زرین بهترین  کارگردانی به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای فیلم این رشته سر دراز دارد

لوح زرین بهترین  طرح کوتاه به امیرشهاب رضویان برای فیلم یکی دیگر و کریم هاتفی نیا برای فیلم تله

لوح زرین بهترین  بهترین فیلم نقاشی متحرک ( پویانمایی) به محسن صمیمی برای فیلم درسی برای گنجشک

لوح زرین بهترین  بهترین فیلم عروسکی به محمدرضا عابدی زمانی برای فیلم بهترین خانه

لوح زرین  بهترین مستند داستانی به حسین میوچوئی برای فیلم زمین

لوح زرین بهترین  فیلم 16 میلیمتری به تهیمنه اردکانی برای فیلم بچه های بالاچلی

جایزه ویژه هیئت داوران به وحید زمانی برای فیلم دوچرخه

سومین  دوره جشنواره فیلم فجر- 12 تا 22 بهمن ماه 1363

(جوانان جویای نام به جشنواره می پیوندند)

سومین دوره جشنواره فیلم فجر به دبیری سید محمد بهشتی در حالی آغاز به کار کرد که سینمای ایران به ثباتی نسبی دست یافته بود و فارغ از کمک های بخش دولتی بخش خصوصی هم تمایل به سرمایه گذاری در ساخت فیلم ها کرد. فیلم های تولید سینمای ایران در این سال برای اولین بار پس از انقلاب اسلامی به این سمت گرایش پیدا کرده بودند که به سمت جذب مخاطب بروند.

یکی از نکات مهم این دوره از جشنواره  این بود که همانند دوره دوم تنها آثاری از سینمای ایران به شکل رقابتی به نمایش درآمدند و خبری از فیلم های خارجی در این دوره از جشنواره نبود.

در این دوره از جشنواره فیلم فجر به فیلمسازان تازه وارد و جوان بهای ویژه ای داده شد و فیلم های آنان در بخش مستقلی در جشنواره به نمایش درآمد و دولت از برگزیدگان این بخش ها حمایت هایی را برای تولید آثار بعدی فیلمسازان می نمود. نکته ای که متأسفانه در سینمای امروز ایران به فراموشی سپرده شده و فیلمسازان جوان علیرغم تمامی شعارها و وعده هایی که داده می شود برای ورود به عالم سینما باید مدت ها دوندگی نمایند و در نهایت هم هیچیک از ارگان ها و سازمان های مختلفی که هر یک به نحوی داعیه دار سینمای ایران هستند برای این مهم پاسخگو نیستند. (بلاتکلیفی فیلم اولی ها همچنان ادامه دارد را در اینجا بخوانید)

یکی دیگر از نکات جالب این دوره از جشنواره حضور فیلم گل های داوودی به کارگردانی رسول صدرعاملی بود که این فیلم بعد از گذشت بیش از 6 سال از پیروزی انقلاب اسلامی برای اولین بار در سینمای ایران از «عشق» سخن به میان آورده بود که این مهم نقطه عطفی در تاریخ سینمای ایران محسوب می شد. البته صدرعاملی در این فیلم دو شخصیت اصلی فیلم اش را افرادی نابینا نشان داده بود تا بتواند از شرایط سخت و ممیزی های دشوار آن زمانه که متأسفانه امروزه نیز گریبان سینمای ایران را گرفته است عبور کند.

در این دوره از جشنواره همچنین برای اولین بار در سینمای ایران پروانه معصومی برای بازی در فیلم گل های داوودی جایزه بهترین بازیگر زن را کسب می کند و به همین جهت معصومی اولین زن سینمای پس از انقلاب اسلامی است که جایزه ای از جشنواره فیلم فجر کسب می کند البته متأسفانه در دوره های بعدی جشنواره به دلیل سیاست گذاری های غلط مجدداً جایزه بهترین بازیگر زن از فهرست جوایز جشنواره فیلم فجر حذف می شود و به نوعی زحمات تمامی زنان سینماگر ایران که طی این سال ها نقش کلیدی و مهمی در سینمای ایران داشته اند نادیده گرفته می شود. (می توانید مطلب عبور از غبار؛ نگاهی به وضعیت سینماگران زن ایرانی در سی سال گذشته به قلم نگارنده را در اینجا بخوانید)

در بخش مسابقه سینمای ایران این دوره از جشنواره بیست فیلم به نمایش درآمدند که که از میان این آثار می‌توان به پایگاه جهنمی به کارگردانی اکبر صادقی، پرچمدار به کارگردانی شهریار بحرانی، تاتوره به کارگردانی کیومرث پوراحمد، ریشه در خون به کارگردانی سیروس الوند، سردارجنگل به کارگردانی امیرقویدل، سناتور به کارگردانی مهدی صباغ‌زاده ، فرار به کارگردانی جمشید حیدری، کمال الملک به کارگردانی زنده یاد علی حاتمی، مردی که زیاد می دانست به کارگردانی یدالله صمدی و غیره اشاره کرد.

در بخش فیلمهای کوتاه هم نوزده فیلم حضور داشتند که در این میان نام کارگردان‌هایی چون ابراهیم حاتمی‌کیا با فیلم تربت و صراط، حمید تمجیدی با فیلم درخت، ایرج کریمی با فیلم زنگ درس،زنگ تفریح، ابراهیم فروزش با فیلم نگاه، نادر طالب‌زده با فیلم والعصر، عباس کیارستمی با فیلم همشهری و امرالله‌ احمدجو با فیلم عمو ابراهیم به چشم می‌خورد.

این جشنواره شامل بخش هایی همچون: مسابقه سینمای ایران، نخستین اثار فیلمسازان و سینمای ایران و جشنواره های جهانی بود و داوران این دوره از جشنواره افرادی همچون: مهدی حجت، محمد خزاعی، سیف الله داد، اکبر عالمی و محمدعلی نجفی بودند که اغلب آن ها از جمله محمد خزاعی خود را برای داوری دوره های بعدی جشنواره تا سال ها تثبیت کرده بودند. 

در این دوره از جشنواره جوایزی به این شرح به برگزیدگان اهدا گردید:

لوح زرین بهترین  تدوین به عباس گنجوی برای دو فیلم تاتوره و گل های داوودی

لوح زرین بهترین  موسیقی متن به کامبیز روشن روان برای دو فیلم گل های داوودی و دوله تو

لوح زرین بهترین فیلمبرداری به فیروز ملک زاده برای فیلم  گل های داوودی

لوح زرین بهترین بازیگر خردسال به محمدرضا مرسلی برای فیلم  مترسک

لوح زرین بهترین بازیگر نقش مکمل زن به جیران شریف برای فیلم  مترسک

لوح زرین بهترین بازیگر نقش اول زن به پروانه معصومی برای فیلم  گل های داوودی

لوح زرین بهترین بازیگر نقش اول مرد به جمشید مشایخی برای دو فیلم  گل های داوودی  و  کمال الملک

لوح زرین بهترین کارگردانی به یدالله صمدی برای فیلم  مردی که زیاد می دانست

لوح زرین بهترین فیلم به حسن زاهدی برای فیلم مترسک

 دیپلم افتخار بهترین فیلم به ابراهیم حاتمی کیا برای فیلم  صراط  و مسعود جعفری جوزانی برای فیلم  و با من حرف بزن

لوح زرین بهترین فیلم به علی اصغر آگه بنایی برای فیلم آداب بهاری

لوح زرین بهترین فیلم آموزشی به ابراهیم فروزش برای فیلم نگاه

لوح زرین بهترین فیلم مستند به حمید تمجیدی برای فیلم  هوردوق

لوح زرین بهترین فیلم داستانی به امرالله احمدجو برای فیلم عمو ابراهیم

همچنین در بخش نخستین آثار فیلمسازان نیز جوایزی به شرح زیر اهدا شد:

لوح زرین بهترین فیلمبرداری به شاهپور نوری برای فیلم تلاش

لوح زرین بهترین فیلمنامه به قدرت الله صالحی برای فیلم گازر

لوح زرین بهترین کارگردانی به محمد ترکاکلی برای فیلم قاصد

لوح زرین بهترین فیلم جنگی به محمد ترکاکلی برای فیلم  قاصد

لوح زرین بهترین فیلم داستانی به قدرت الله کاویانی برای فیلم تلاش

لوح زرین بهترین فیلم مستند به هلن حقانی راد برای فیلم نساجی

لوح زرین بهترین فیلم نقاشی متحرک (پویانمایی) به حسن خراسانی برای فیلم باغ وحش کاغذی

 جایزه ویژه هیئت داوران به ناصر گلی برای فیلم همراه راهیان و غلامحسین پیرهادی برای فیلم گر مرد رهی

چهارمین  دوره جشنواره فیلم فجر- 12 تا 22 بهمن ماه 1364

(جشنواره فیلم فجر رسماً بین المللی می شود)

چهارمین جشنواره فیلم فجر به دبیری سید محمد بهشتی در حالی برگزار شد که به یکی از مهم ترین و تاریخ ساز ترین دوائر جشنواره فیلم فجر در تاریخ سینمای ایران بدل گشت.

 در این دوره از جشنواره فیلم فجر تغییرات ساختاری زیادی در روند برگزاری جشنواره لحاظ شد از جمله این که برای اولین بار فیلم های کودکان و نوجوانان از سایر فیلم ها متمایز گردید و به شکلی نوین در جشنواره ای  جدید با عنوان «نخستین جشنواره فیلم کودکان و نوجوانان» در دل جشنواره فیلم فجر برگزار شد که البته بعدها فیلم های کودکان و نوجوانان به تمامی از جشنواره فیلم فجر جدا شد و به شکلی مجزا در جشنواره ای تحت عنوان جشنواره بین المللی فیلم های کودکان و نوجوانان برگزار گردید که تا امروز هم این جشنواره همه ساله برگزار می گردد.

از سوی دیگر عنوان «بین المللی» بودن جشنواره شکلی جدی تر به خود می گرفت و بر خلاف جشنواره های پیشین فیلم هایی از چندین کشور جهان در این دوره از جشنواره به نمایش درآمد.

اما از سوی دیگر این دوره از جشنواره دچار عقبگرد فکری و اجرایی نیز بود. چرا که هیئت داوران این دوره از جشنواره طی بیانیه ای اعلام کردند که نقش و جایگاه زن در این دوره از جشنواره درخور زنان نبوده و به همین دلیل اعطای جایزه به بازیگران زن امکان پذیر نیست.

این امر در حالی صورت گرفت که سوسن تسلیمی در آن سال در فیلم مادیان به شکلی خارق العاده ایفای نقش کرده بود که طی سال های بعد از آن به عنوان یکی از ماندگارترین نقش آفرینی در سینمای ایران نام برده می شد اما متأسفانه به دلیل نگاه عقب مانده هیئت داوران این دوره از جشنواره نادیده انگاشته شد.

از سوی دیگر عدم اعطای جایزه به زنان در این دوره از جشنواره در حالی صورت پذیرفت که قبل از آن در سومین جشنواره فیلم فجر به پروانه معصومی برای فیلم گل های داوودی جایزه تعلق گرفته بود.

نکته جالب در مورد این نگاه بی خردانه این که طی آن سال ها شنیده شد یکی از اعضای هیئت داوران این گونه بیانیه صادر کرده که اصلاً مگر زنان اهمیت هم دارند تا از آن ها در مراسمی بین المللی تقدیر و تشکر هم بشود!

علی ژکان، مسعود جعفری جوزانی، کیانوش عیاری و زنده یاد رسول ملاقلی پور از جمله فیلمسازانی بودند که در این دوره از جشنواره رسماً به سینمای حرفه ای کشور پیوستند.

چهارمین جشنواره فیلم فجر از بخش هایی همچون: مسابقه سینمای ایران، مرور یک سال سینمای ایران، سینمای ایران و جشنواره های حرفه ای بعد از انقلاب اسلامی، سینمای کودک و نوجوان، چشم انداز سینما در آسیا و نمایش های ویژه بود.

در این دوره از جشنواره افرادی همچون: مجید بهمن پور، کمال حاج سیدجوادی، فرید حاج کریم خان، محمد خزاعی، جلال رفیع، مهدی فرید زاده و منوچهر محمدی داوری فیلم ها را بر عهده داشتند.

در بخش سینمای ایران این دوره از جشنواره 22 اثر سینمایی حضور داشتند که از میان آنها می‌توان به آتش در زمستان به کارگردانی حسن هدایت، آن سوی مه به کارگردانی منوچهر عسگری‌نسب، آوار به کارگردانی سیروس الوند، اتوبوس به کارگردانی یدالله صمدی، اولی‌ها به کارگردانی عباس کیارستمی، بایکوت و بلمی به سوی ساحل به کارگردانی زنده یاد رسول ملاقلی‌پور، بهار به کارگردانی ابوالفضل جلیلی، تشریفات به کارگردانی مهدی فخیم‌زاده، تنوره دیو به کارگردانی کیانوش عیاری،  جاده‌های سرد به کارگردانی مسعود جعفری‌جوزانی و غیره اشاره کرد.

هم‌چنین 24 فیلم کوتاه در این بخش حضور داشت که نام افرادی چون کیومرث پوراحمد با دو فیلم تاروپود و پلکان، ابراهیم حاتمی‌کیا با فیلم طوق سرخ، ابراهیم فروزش با فیلم خودم من خودم و محمد آفریده با فیلم قهرمان کیه به چشم می‌خورد.

در این دوره از جشنواره جوایزی به شرح زیر به برگزیدگان اهدا شد:

دیپلم افتخار بهترین بازیگر خردسال به مهدی اسدی برای فیلم بهار

لوح زرین بهترین بازیگر نقش مکمل زن به مهری مهرنیا برای فیلم  تنوره دیو

لوح زرین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد به اسماعیل محمدی برای فیلم  تنوره دیو

لوح زرین بهترین تدوین به حسین زندباف برای فیلم اتوبوس

لوح زرین بهترین فیلمبرداری به تورج منصوری برای فیلم جاده های سرد

لوح زرین بهترین موسیقی به شریف لطفی برای فیلم  مادیان

لوح زرین بهترین فیلمنامه به مجید قاری زاده برای فیلم پدربزرگ

لوح زرین بهترین کارگردانی به کیانوش عیاری برای فیلم تنوره دیو

و جایزه ویژه هیئت داوران به عباس کیارستمی برای فیلم  اولی ها،

ابوالفضل جلیلی برای  فیلم بهار،

مسعود جعفری جوزانی برای فیلم جاده های سرد،

مجید قاری زاده برای فیلم پدربزرگ و محمدعلی طالبی برای فیلم خط پایان

همچنین در بخش مسابقه فیلم های کوتاه نیز جوایزی بدین شرح اهدا گردید:

دیپلم افتخار بهترین بازیگر خردسال به نجمه مشروطه برای فیلم تار و پود

دیپلم افتخار بهترین فیلم به کار گروهی برای فیلم خرمشهر خانه توست و فرشید مثقالی برای فیلم  چرا و چطور

لوح زرین بهترین فیلم به کیومرث پوراحمد برای فیلم  تار و پود

پنجمین  دوره جشنواره فیلم فجر- 12 تا 22 بهمن ماه 1365

(رویارویی دو نسل سینمای ایران)

این دوره از جشنواره نیز که دبیری آن را سید محمد بهشتی بر عهده داشت با افت و خیزهای فراوانی روبرو بود. هرچند که در این دوره از جشنواره شمار فیلم های خارجی نسبت به دوره های قبل بسیار افزایش یافته بود اما به دلیل سیاست گذاری های غلط مسئولین سینمای ایران جشنواره فیلم فجر هنوز شکل بین المللی به خود نگرفته بود و از سوی دیگر دومین جشنواره فیلم های کودکان و نوجوانان نیز به شکل غیر رقابتی در دل جشنواره فجر برگزار می شد.

اما پنجمین جشنواره فیلم فجر به نحوی باعث رویارویی دو نسل پیشین و جدید سینمای ایران شده بود از یک سو فیلمسازان شاخصی همچون: ناصر تقوایی و داریوش مهرجویی و مسعود کیمیایی و عباس کیارستمی برای این دوره از جشنواره فیلم داشتند و از سوی دیگر فیلمسازان جدیدی همچون محسن مخملباف و کیومرث پوراحمد و داریوش فرهنگ و مهدی صباغ زاده و ابراهیم حاتمی کیا و پوران درخشنده نیز در بخش سینمای حرفه ای وارد شده بودند. پنجمین جشنواره فیلم فجر اما به نحوی با یک عقبگرد روبرو شده بود، هیئت داوران این دوره از جشنواره که به هیچ عنوان سینمایی نبودند دوباره جایزه بهترین بازیگری زن را از جشنواره حذف کردند که این مهم رفتار ناخوشایندی با نیمی از بدنه اصلی سینمای ایران بود.

نکته جالب در مورد این دوره از جشنواره این بود که حمایت از فیلمسازان فیلم اولی از دستور کار خارج شده بود اما با حضور فیلم های درخشانی همچون: اجاره نشین ها، خانه دوست کجاست؟، ناخدا خورشید و تیغ و ابریشم در کنار هم این دوره از جشنواره به یکی از ماندگارترین دوائر جشنواره فیلم فجر در ایران تبدیل شد.

از طرف دیگر در این دوره از جشنواره بخش مسابقه پوسترهای سینمایی نیز به سایر بخش های جشنواره افزوده شد.

در این دوره از جشنواره فیلم فجر 20 فیلم با هم به رقابت پرداختن که در میان آنها نام فیلم‌هایی چون دزد و نویسنده  به کارگردانی کاظم معصومی، بی‌بی‌ چلچله به کارگردانی کیومرث پوراحمد، طلسم به کارگردانی داریوش فرهنگ، میهمانی خصوصی به کارگردانی حسن هدایت، ترنج به کارگردانی محمدرضا اعلامی، کلید به کارگردانی ابراهیم فروزش، رابطه به کارگردانی پوران درخشنده و غیره به چشم می خورد.

پنجمین جشنواره فیلم فجر شامل بخش هایی همچون: مسابقه سینمای ایران، مرور یک سال سینمای ایران، نمایشگاه پوسترهای سینمایی، سینمای کودکان و نوجوانان، منظر سینمای سه قاره و نمایش های ویژه بود.

هیئت داوران این دوره از جشنواره را افرادی همچون: محمد خزاعی، منوچهر عسگری نسب، محمد باقر کریمیان، منوچهر محمدی و عطا الله مهاجرانی تشکیل می دادند.

در این دوره از جشنواره جوایزی به شرح زیر به برگزیدگان اهدا شد:

لوح زرین بهترین صداگذاری به اسحاق خانزادی برای فیلم شیرسنگی

لوح زرین بهترین جلوه های ویژه به علی رستگار برای فیلم پرواز در شب

لوح زرین بهترین صدابرداری به جهانگیر میرشکاری، اصغر شاهوردی و بهروز معاونیان برای دو فیلم خانه دوست کجاست و اجاره نشین ها

لوح زرین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد به سعید پورصمیمی برای فیلم ناخدا خورشید

لوح زرین بهترین بازیگر نقش اول مرد به داریوش ارجمند برای فیلم  ناخدا خورشید

لوح زرین بهترین فیلمبرداری به محمد آلادپوش برای فیلم گزارش یک قتل

لوح زرین بهترین تدوین به مهرزاد مینویی برای فیلم  دست نوشته ها
لوح زرین بهترین موسیقی به فرهاد فخرالدینی برای فیلم گزارش یک قتل

لوح زرین بهترین فیلمنامه به مسعود جعفری جوزانی برای فیلم شیرسنگی

لوح زرین بهترین کارگردانی به عباس کیارستمی برای فیلم خانه دوست کجاست

لوح زرین بهترین فیلم به رسول ملاقلی پور برای فیلم پرواز در شب

جایزه ویژه هیئت داوران به عباس کیارستمی برای فیلم  خانه دوست کجاست

لوح زرین بهترین فیلم کوتاه مستند به عزیز الله حمید نژاد برای فیلم  زندگی در ارتفاعات

لوح زرین بهترین فیلم نقاشی متحرک (پویانمایی) به کارگروهی برای فیلم بازگشت

ششمین  دوره جشنواره فیلم فجر- 12 تا 22 بهمن ماه 1366

(افت کیفی فیلم ها، بزرگترین پدیده این دوره )

ششمین دوره جشنواره فیلم فجر که مجدداً دبیر آن را سید محمد بهشتی بر عهده داشت به نسبت دوره های گذشته از افت کیفی زیادی برخوردار بود.

این دوره از جشنواره هم به دبیری سید محمد بهشتی و با حضور هیئتی داورانی تکراری که در راس آن ها محمد خزاعی قرار داشت برگزار می شد. نکته جالب در این دوره از جشنواره حضور محمدعلی نجفی در تیم هیئت داوران بود که خود با فیلم پرستار شب در جشنواره حضور داشت و اتفاقاً فیلم اش در 4 رشته هم کاندیدای دریافت جایزه شد. نکته ای که در هیچ از جشنواره های حتی پیش پا افتاده دنیا هم به چشم نمی خورد و همیشه رعایت می شود در مهم ترین فستیوال به اصطلاح بین المللی ایران اسیر باندبازی ها شده و زیر پا گذاشته می شود و متأسفانه تا امروز نیز ادامه دارد به شکلی که در حالی که در آستانه سی و یکمین جشنواره فیلم فجر هم محمدرضا عباسیان اعلام می کند که فیلم برلین منفی هفت که از تولیدات موسسه رسانه های تصویری است که شخص وی مدیر عاملی این موسسه را بر عهده دارد در صورت تمایل می تواند در بخش اصلی جشنواره حاضر باشد! (مشروح گزارش اولین نشست خبری سی و یکمین جشنواره فیلم فجر را در اینجا بخوانید)

این دوره از جشنواره از لحاظ کیفی نسبت به جشنواره های قبلی به ویژه جشنواره پنجم از افت کیفی بیش از حدی در فیلم ها برخوردار بود و شاهد حضور فیلم های شاخصی ماننده دوره گذشته نبودیم.

در این دوره از جشنواره برای اولین بار مسابقه بهترین آنونس سینمایی نیز برگزار شد.

این دوره از جشنوراه شامل بخش هایی همچون: مسابقه سینمای ایران، مرور یک سال سینمای ایران، چشم انداز نمونه (آنونس) فیلم های بعد از انقلاب اسلامی، نمایشگاه پوسترهای سینمایی، سینمای کودکان و نوجوانان، نمایش های ویژه، سینمای غیرمتعهدها و سینمای آندری تارکوفسکی بود.

در این دوره از جشنواره که اشخاصی همچون: سید محمد بهشتی، محمد خزاعی، کریم زرگر، محمد باقر کریمیان و محمدعلی نجفی داوری فیلم ها را بر عهده داشتند جوایزی به شرح زیر به برگزیدگان اهدا شد:

لوح زرین بهترین طراحی صحنه به محسن شاه ابراهیمی و سعید جلالی برای فیلم پرستار در شب

لوح زرین بهترین جلوه های ویژه به محمدرضا شرف الدین برای فیلم کانی مانگا

لوح زرین بهترین صدابرداری به پرویز آبنار و مسعود بهنام برای فیلم آن سوی آتش

لوح زرین بهترین بازیگر نقش مکمل زن به آنیک شفرازیان برای فیلم سرزمین آرزوها

لوح زرین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد به سعید پورصمیمی برای فیلم تحفه ها

لوح زرین بهترین بازیگر نقش اول زن به پروانه معصومی برای دو فیلم شکوه زندگی و جهیزیه ای برای رباب

لوح زرین بهترین بازیگر نقش اول مرد به فرامرز قریبیان برای فیلم ترن

لوح زرین بهترین تدوین به روح الله امامی برای فیلم کانی مانگا

لوح زرین بهترین موسیقی متن به فرهاد فخرالدینی برای فیلم پرستار شب

لوح زرین بهترین فیلمبرداری به اصغر رفیعی جم برای فیلم شاید وقتی دیگر

لوح زرین بهترین کارگردانی به کیانوش عیاری برای فیلم آن سوی آتش

جایزه ویژه هیئت داوران بهترین بازیگر نوجوان به عطیه معصومی برای فیلم پرنده کوچک خوشبختی

جایزه ویژه هیئت داوران و سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نوجوان به مهدی اسدی برای فیلم شیرک

جایزه ویژه هیئت داوران برای بهترین فیلم به پوران درخشنده برای فیلم پرنده کوچک خوشبختی و سیف الله داد برای فیلم کانی مانگا

دیپلم افتخار بهترین فیلم داستانی کوتاه به رضا میرکریمی برای فیلم داستانی برای او

جایزه ویژه هیئت داوران بهترین فیلم مستند به جواد شمقدری برای فیلم کربلای پنج

جایزه ویژه هیئت داوران بهترین فیلم به کارگروهی برای فیلم از طهران تا تهران

لوح زرین و دیپلم افتخار بهترین پوستر به حسین خسروجردی برای فیلم دستفروش و مرتضی ممیز برای فیلم  شیرسنگی و پرویز محلاتی برای فیلم بی بی چلچله

لوح زرین و دیپلم افتخار بهترین نمونه فیلم به ابراهیم حقیقی برای فیلم جاده های سرد و صمد تواضعی برای فیلم  بازجویی یک جنایت و آن سوی مه و محمدحسین محتشمی برای فیلم مادیان

هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر- 12 تا 22 بهمن ماه 1367

(سیمرغ بلورین نماد جشنواره فیلم فجر می شود)

شاید مهم ترین نکته در این دوره از جشنواره فیلم فجر که دبیری آن را سید محمد بهشتی بر عهده داشت رقابتی شدن بخش فیلم های کودکان و نوجوانان بود که با هیئت داورانی مستقل برگزار گردید.

همچنین یکی دیگر از نکات بسیار مهم این دوره از جشنواره حذف «لوح زرین» بود و «سیمرغ بلورین» به عنوان نماد اصلی جشنواره پای در عرصه حیات نهاد که تا امروز نیز به عنوان نماد اصلی جشنواره فیلم فجر شناخته می شود. البته طی دوره های برگزاری بیست و هشتمین و بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر که دبیری آن را مهدی مسعودشاهی بر عهده داشت سعی شد که نمادی جدید با عنوان «سیمرغ زرین» جایگزین «سیمرغ بلورین» شود که این امر با مخالفت جدی تعداد کثیری از صاحب نظران و هنرمندان روبرو گشت و خوشبختانه ملغی شد.

همچنین در این دوره از جشنواره به دلیل اتمام دوران جنگ سینمای ایران با آغوش بازتری به استقبال فیلم های سینمای جهان رفت و به همین جهت عنوان «بین المللی» بودن جشنواره برای اولین بار رسمیت پیدا کرد.

اما مهم ترین نکته در مورد این دوره از جشنواره عدم راهیبای فیلمسازان شاخصی همچون: بهرام بیضایی، داریوش مهرجویی، امیر نادری و غیره به بخش مسابقه سینمای ایران بود.

بخش های این دوره از جشنواره شامل مسابقه سینمای ایران، مرور یک سال سینمای ایران، نمایشگاه و سمابقه اعلان دیواری، عکس و عناوین و نمونه فیلم، سینمای کودکان و نوجوانان، سینمای ایران و جشنواره های جهانی، نمایش های ویژه، چشم حقیقت، دوران خنده و نگاهی بر آثار روبر برسون، سرگئی پاراجانف، یاسوجیرو اوزو و آندره وایدا بود.

در این دوره از جشنواره فیلم فجر 21 فیلم از فیلمسازانی مانند کمال تبریزی با فیلم عبور، حسن هدایت گراند سینما، زنده سیاد رسول ملاقلی‌پور با فیلم افق، مسعود کیمیایی با فیلم سرب، محمدعلی طالبی با فیلم برهوت، بهروز افخمی با فیلم تفنگ‌های سحرگاه، مسعود جعفری‌جوزانی با فیلم در مسیر تندباد، ابراهیم حاتمی‌کیا با فیلم دیده‌بان، محمدرضا بزرگ‌نیا با فیلم کشتی آنجلیکا، سعید ابراهیمی‌فر با فیلم نار و نی، رخشان بنی‌اعتماد با فیلم زرد قناری، منوچهر عسگری‌نسب با فیلم هی‌جو، جمال شورجه‌ با فیلم روزنه، کیانوش عیاری با فیلم  روز باشکوه و شهر کوچک، مجتبی راعی با فیلم انسان و اسلحه و امرالله احمد‌جو  با فیلم شاخه‌های بید در این جشنواره حضور داشتند.

همچنین هفت فیلم میان‌مدت و 15 فیلم کوتاه نیز با هم به رقابت پرداختند که در میان آن‌ها، نام کارگردانانی مانند امیر سمواتی با فیلم ماجرای جاده، خسرو سینایی با فیلم سفر به تاریخ و تورج منصوری با فیلم صبح پرماجرا به چشم می خورد.

هیئت داوران این دوره از جشنواره را افرادی همچون محمدرضا بهزادیان، سیف الله داد، فرهاد فخرالدینی، ابراهیم فروزش و محمدباقر کریمیان تشکیل می دادند.

هیأت داوران هفتمین جشنواره‌ بین‌المللی فیلم فجر شامل محمدرضا بهزادیان، سیف‌الله داد، فرهاد فخرالدینی، ابراهیم فروزش و محمدباقر کریمیان سیمرغ بلورین بهترین فیلم را به «در مسیر تندباد» اهدا کردند.

جوایز این دوره از جشنواره به شرح زیر اهدا شد:

سیمرغ بلورین بهترین  صحنه آرایی به محسن مخملباف برای فیلم بای سیکل ران

سیمرغ بلورین بهترین  جلوه های ویژه به محمدرضا شرف الدین و مهدی شعرای نجاتی برای فلیم انسان و اسلحه

سیمرغ بلورین بهترین  صداگذاری به اسحاق خانزادی برای فیلم در مسیر تندباد

سیمرغ بلورین بهترین  صدابرداری به بهروز معاونیان و اصغر شاهوردی برای فیلم نار و نی

سیمرغ بلورین بهترین  بازیگر نقش مکمل زن به فاطمه معتمدآریا برای فیلم برهوت

سیمرغ بلورین بهترین  بازیگر نقش مکمل مرد به محمود جعفری برای فیلم های زرد قناری  و شاخه های بید

دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول زن به فریماه فرجامی برای فیلم سرب

سیمرغ بلورین بهترین  بازیگر نقش اول زن به رویا نونهالی برای فیلم عروسی خوبان

سیمرغ بلورین بهترین  بازیگر نقش اول مرد به عزت الله انتظامی برای فیلم گراند سینما

سیمرغ بلورین بهترین  تدوین به ژیلا ایپکچی برای فیلم نار و نی

سیمرغ بلورین بهترین  موسیقی متن به مجید انتظامی برای فیلم بای سیکل ران

سیمرغ بلورین بهترین  فیلمبرداری به محمود کلاری برای فیلم  سرب

دیپلم افتخار بهترین  فیلمنامه به امرالله احمدجو برای فیلم شاخه های بید

سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه به محسن مخملباف برای فیلم بای سیکل ران

سیمرغ بلورین بهترین  کارگردانی به محسن مخملباف برای فیلم بای سیکل ران

سیمرغ بلورین بهترین  فیلم به مسعود جعفری جوزانی برای فیلم در مسیر تند باد

جایزه ویه هیئت داوران به سعید ابراهیمی فر برای فیلم نار و نی و ابراهیم حاتمی کیا برای فیلم دیده بان

دیپلم افتخار بهترین فیلم کوتاه به حسین قاسمی جامی برای فیلم حرکت در ایستگاه  و سعید اکبریان برای فیلم  وهم مثل مادر مثل معلم

سیمرغ بلورین بهترین  فیلم کوتاه به محمدرضا مقدسیان برای فیلم کاریز تداوم حیات

سیمرغ بلورین بهترین  عنوان بندی به مسعود دشتی برای فیلم جاده های سرد

سیمرغ بلورین بهترین  عکس به عزیز ساعتی برای فیلم دستفروش

سیمرغ بلورین بهترین  نمونه فیلم به ابراهیم وحیدزاده برای فیلم تحفه ها

هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر- 12 تا 22 بهمن ماه 1368

(غنی ترین جشنواره فیلم فجر)

دبیری این دوره از جشنواره را هم سید محمد بهشتی بر عهده داشت. جشنواره فیلم فجر در این دوره پربار تر از سایر دوره های پیشین اش عمل می کند و بر شاخ و برگ هایش می افزاید. جشنواره فیلم های کودکان و نوجوانان که در دل جشنواره فیلم فجر برگزار می شود در این دوره به بلوغ نسبی دست می یابد و آنچنان وسعت پیدا می کند که دست اندرکاران و متولیان سینمای ایران به فکر آن می افتند تا این جشنواره را به شکلی کاملاً مستقل از جشنواره فیلم فجر برگزار کنند که البته تولیدات سینمای ایران در زمینه فیلم های کودک در آن سال ها نیز تأثیر زیادی بر این تصمیم مهم داشت.

بخش های این دوره از جشنواره شامل: مسابقه سینمای ایران، مسابقه فیلم های اول و دوم، مرور یک سال سینمای ایران، نمایشگاه و مسابقه اعلان دیواری، عکس و نمونه فیلم، جشنواره جشنواره ها، نمایش های ویژه، گنجینه های فیلمخانه ای (سده بزرگان)، سینما و ادبیات و سینمای کودکان و نوجوانان بود.

در بخش مسابقه‌ این جشنواره 19 فیلم حضور داشتند که در میان آن‌ها اسامی مطرحی چون داریوش مهرجویی با  فیلم هامون، پوران درخشنده با فیلم عبور از غبار، عباس کیارستمی با فیلم کلوزآپ، نمای نزدیک، احمدرضا درویش با فیلم آخرین پرواز، ابراهیم حاتمی‌کیا با فیلم مهاجر، یدالله صمدی با فیلم ساوالان، امیر قویدل با فیلم دل‌نمک، محمد متوسلانی با فیلم جستجوگر، مسعود کیمیایی با فیلم دندان مار، علیرضا رئیسیان با فیلم ریحانه، رخشان بنی‌اعتماد با فیلم پول خارجی، حمید سمندریان با فیلم تمام وسوسه‌های زمین، ناصر تقوایی با فیلم ای ایران، زنده یاد علی حاتمی با فیلم مادر و تهمینه میلانی با فیلم بچه‌های طلاق به چشم می خورد.

ضمن این‌که عباس کیارستمی فیلم مشق شب را نیز در بخش خارج از مسابقه جشنواره داشت.

هیئت داوران بخش مسابقه سینمای ایران این دوره از جشنواره را افرادی همچون: سیف الله داد، فرهاد صبا، منوچهر عسگری نسب، هوشنگ کامکار و محمدباقر کریمیان تشکیل می دادند.

همچنین داوران مسابقه فیلم های اول و دوم این دوره از جشنواره عبارت بودند از: عزت الله انتظامی، ناصر تقوایی، ابراهیم حاتمی کیا، محمدحسین حقیقی و تورج منصوری.

داوران بخش نمایشگاه و مسابقه اعلان دیواری را هم افرادی همچون ایرج تقی پور، حسین خسروجردی و حبیب صادقی تشکیل می دادند.

در این دوره از جشنواره جوایزی به شرح زیر به برگزیدگان اهدا گردید:

سیمرغ بلورین بهترین  طراحی صحنه به مجید میرفخرایی برای فیلم آخرین پروزا

سیمرغ بلورین بهترین  جلوه های ویژه به اصغر پورهاجریان برای فیلم مهاجر

سیمرغ بلورین بهترین  صداگذاری به محسن روشن برای فیلم مهاجر

سیمرغ بلورین بهترین  صدابرداری به جهانگیر میرشکاری و حسن زاهدی برای فیلم زیر بام های شهر

سیمرغ بلورین بهترین  بازیگر نقش مکمل زن به افسر اسدی برای فیلم عبور از غبار

سیمرغ بلورین بهترین  بازیگر نقش مکمل مرد به اکبر عبدی برای فیلم مادر

سیمرغ بلورین بهترین  بازیگر نقش اول زن به رقیه چهره آزاد برای فیلم مادر

سیمرغ بلورین بهترین  بازیگر نقش اول مرد به خسرو شکیبایی برای فیلم هامون

سیمرغ بلورین بهترین  تدوین به حسن حسندوست برای فیلم هامون

سیمرغ بلورین بهترین  موسیقی متن به کریم گوگردچی برای فیلم مهاجر

سیمرغ بلورین بهترین  فیلمبرداری به تورج منصوری برای فیلم هامون

دیپلم افتخار بهترین فیلمنامه به اسماعیل خلج، محمد متوسلانی و میهن بهرامی برای فیلم جستجوگر و ابراهیم حاتمی کیا برای فیلم مهاجر

سیمرغ بلورین بهترین  فیلمنامه به داریوش مهرجویی برای فیلم هامون

سیمرغ بلورین بهترین  کارگردانی به داریوش مهرجویی برای فیلم هامون

سیمرغ بلورین بهترین  فیلم به ابراهیم حاتمی کیا برای فیلم مهاجر

جایزه ویژه هیئت داوران به عباس کیارستمی برای فیلم کلوزآپ و داریوش مهرجویی برای فیلم هامون

سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول و دوم به احمدرضا درویش برای فیلم آخرین پرواز و تهمینه میلانی برای فیلم بچه های طلاق

سیمرغ بلورین بهترین پوستر به حمید ترابلی برای فیلم کارآگاه 2

سیمرغ بلورین بهترین نمونه فیلم به حسن آقاکریمی برای فیلم خانه دوست کجاست

سیمرغ بلورین بهترین عکس به عزیز ساعتی برای فیلم بای سیکل ران

نهمین دوره جشنواره فیلم فجر- 12 تا 22 بهمن ماه 1369

(جشنواره ای مهم و جریان ساز)

دوره نهم جشنواره فیلم فجر هم که دبیری آن را سید محمد بهشتی بر عهده داشت دوره ای پر از ابهام و تردید است. دوره ای است که آوازه فیلم هایش از سینما فراتر رفت و باز هم سینما در بخش کلان سیاست گذاری ها دردسر ساز شد. این دوره به لحاظ حضور فیلم های محسن مخملباف بسیار جنجالی شد و دامنه بحث درباره این دوره از جشنواره به مجلس شورای اسلامی هم رسید. معترضان به فیلم های مخملباف در آن زمان کلیت جشنواره فیلم فجر را زیر سوال بردند و به دلیل وجود فلسفه «عشق» در فیلم مخملباف سینمای ایران را سینمایی کثیف قلمداد نمودند.

شاید این مهم نقطه عطفی در تاریخ سینمای ایران بود که تا امروز همچنان ادامه پیدا کرده است و در همین سال 1391 شاهد برخوردهای اینچنینی با بخشی از فیلم های سینمای ایران از جمله فیلم های من مادر هستم ساخته فریدون جیرانی، خصوصی ساخته حسین فرحبخش و گشت ارشاد ساخته سعید سهیلی بوده ایم. 

همچنین در این دوره از جشنواره اضافه شدن بخش مهمی همچون «سینما و ادبیات» به جشنواره فیلم فجر هم نقطه عطفی در تاریخ برگزاری سی و یک دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر قلمداد می شود.

همچنین در این دوره نگاه مسئولین جشنواره به زنان کمی مهربان تر می شود و به همین دلیل تهمینه میلانی فیلمساز برجسته سینمای ایران با اولین فیلم اش می تواند جایزه ای از جشنواره بگیرد.

بخش های این دوره از جشنواره عبارت بودند از: مسابقه سینمای ایران، مسابقه فیلم های اول و دوم، مرور یک سال سینمای ایران، مسابقه مواد تبلیغی فیلم ها، مسابقه بین المللی فیلم های اول و دوم، جشنواره جشنواره ها، نمایش های ویژه، سینمای فیلمسازان زن، ادبیات و سینمای فرانسه و گنجینه های فیلمخانه ای

در این دوره 12 فیلم بلند در بخش سینمایی با هم به رقابت پرداختند که در میان آنها افرادی چون یدالله صمدی با آپارتمان شماره 13، احمدرضا درویش با ابلیس، واروژ کریم‌مسیحی با پرده آخر، کمال تبریزی با در مسلخ عشق، داریوش فرهنگ با دو فیلم با یک بلیت و نوبت عاشقی، بهروز افخمی با عروس و محمدرضا اعلامی با عشق و مرگ حضور داشتند و 10 فیلم هم در بخش خارج از مسابقه به نمایش درآمدند.

در بخش مسابقه فیلم‌های اول و دوم هم که فیلم‌هایی چون افسانه آه به کارگردانی تهمینه میلانی، سفر جادویی به کارگردانی ابوالحسن داوودی و علی و غول جنگل به کارگردانی مشترک رسول رسام و بیژن بیرنگ حضور داشتند.

داوران مسابقه سینمای ایران این دوره از جشنواره عبارت بودند از: ابراهیم حاتمی کیا، علیرضا شجاع نوری، فرهاد صبا، منوچهر عسگری نسب و محمدعلی نجفی

همچنین در بخش مسابقه فیلم های اول و دوم افرادی همچون: رخشان بنی اعتماد، علیرضا رئیسیان، کیانوش عیاری، پروانه معصومی و رسول ملاقلی پور داوری را بر عهده داشتند.

محمد احصایی، محمدمهدی دادگو و محمود کلاری نیز داوری بخش مسابقه مواد تبلیغی فیلم ها ربر عهده داشتند.

در بخش بین الملل مسابقه فیلم های اول و دوم نیز داورانی همچون: دیوید اشترایف، مانوئل پرزپاردس،پل کاکس، کیوشیرو کوساکابه، داریوش مهرجویی و آرونا واسودف حضور داشتند.

برگزیدگان این دوره از جشنواره عبارت بودند از:

سیمرغ بلورین بهترین صحنه آرایی به حسن فارسی برای فیلم پرده آخر

سیمرغ بلورین بهترین چهره پردازی به مسعود ولدبیگی و مژده شمسایی برای فیلم پرده آخر

سیمرغ بلورین بهترین جلوه های ویژه به ایرج تقی پور برای فیلم سایه خیال

سیمرغ بلورین بهترین صدابرداری به پرویز آبنار برای فیلم پرده آخر

سیمرغ بلورین بهترین صداگذاری به محسن روشن برای فیلم چشم شیشه ای

سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن به نیکو خردمند برای فیلم پرده آخر

سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد به سعید پورصمیمی برای فیلم پرده آخر

سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن به فریماه فرجامی برای فیلم پرده آخر

دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول مرد به حسین پناهی برای فیلم سایه خیال

سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد به مهدی هاشمی برای فیلم دو فیلم با یک بلیت

سیمرغ بلورین بهترین تدوین به محمدرضا مویینی برای فیلم عروس

سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن به بابک بیات برای فیلم عروس

سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری به اصغر رفیعی جم برای فیلم پرده آخر

سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه به یدالله صمدی برای فیلم آپارتمان شماره 13

دیپلم افتخار بهترین کارگردانی به بهروز افخمی برای فیلم عروس

سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی به واروژ کریم مسیحی برای فیلم پرده آخر

دیپلم افتخار بهترین فیلم به داریوش فرهنگ برای فیلم دو فیلم با یک بلیت

سیمرغ بلورین بهترین فیلم به یدالله صمدی برای فیلم آپارتمان شماره 13

جایزه ویژه هیئت داوران به شهریار پارسی پور برای فیلم نقش عشق

دیپلم افتخار بهترین فیلم اول و دوم به محمدابراهیم سلطانی فر برای فیلم تویی که نمی شناختمت  و رجب محمدین برای فیلم  به خاطر همه چیز  و واروژ کریم مسیحی برای فیلم پرده آخر

سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول و دوم به حسین دلیر برای فیلم سایه خیال

جایزه ویژه هیئت داوران به داریوش فرهنگ برای فیلم دو فیلم با یک بلیت

سیمرغ بلورین بهترین پوستر به مرتضی ممیز برای فیلم  ای ایران و مهاجر

سیمرغ بلورین بهترین عکس به حسین ملکی برای فیلم  ریحانه

سیمرغ بلورین بهترین نمونه فیلم به ایرج گل افشان برای فیلم هامون

سیمرغ بلورین بهترین فیلم بین المللی اول و دوم به شاجی کارون از کشور هند برای فیلم  تولد

جایزه ویژه هیئت داوران به فروزان و گولسون کارا مصطفی از کشور ترکیه برای فیلم سینماهای من

دیپلم افتخار بهترین کارگردانی به شهریار پارسی پور برای فیلم  نقش عشق و سریک آپریموف از شوروی برای فیلم  آخرین ایستگاه

سیمرغ بلورین بهترین  کارگردانی اول و دوم به گیوگوس کاریپدس از کشور یونان برای فیلم زیر سایه ترس

دهمین دوره جشنواره فیلم فجر- 12 تا 22 بهمن ماه 1370

(تکامل در آستانه رسیدن به دو دهه فعالیت)

یکی از نکات مهم این دوره از جشنواره فیلم فجر که دبیری آن را سید محمد بهشتی بر عهده داشت حذف بخش سنتی «مرور کارنامه یک ساله سینمای ایران» بود چرا که در این دوره از جشنواره سینمای ایران به بلوغ لازمه خود دست یافته بود و دیگر نیازی نبود تا چنین بخشی در برنامه های فستیوال مهمی چون جشنواره فیلم فجر گنجانده شود.

این جشنواره هم به نوعی محل رویارویی دو نسل سینمای ایران بود. از یک طرف فیلمسازان نامدار و پر ادعایی چون بهرام بیضایی و داریوش مهرجویی حضور داشتند و از سوی دیگر فیلمسازانی همچون علیرضا داوود نژاد و مهدی صباغ زاده وارد عرصه رقابت با آن ها شده بودند.

اما بخش بین المللی این دوره از جشنواره هم با اینکه جشنواره وارد دومین دهه فعالیت خود شده بود آنچنان که باید شکل نگرفته بود و تنها فیلم های زیادی در بخش مرور آثار به نمایش در می آمدند.

همچنین جشنواره فیلم فجر در این دوره ثابت کرد که سینمای ایران به جایگاهی که در انتظارش بوده دست یافته و به همین جهت وارد دومین دهه برگزاری بزرگترین رویداد سینمایی اش شده است.

بخش های این دوره از جشنواره شامل مسابقه سینمای ایران، مسابقه فیلم های اول و دوم، سینمای ایران در یک سکانس، مسابقه نمونه فیلم (آنونس)، جشنواره جشنواره ها، نمایش های ویژه، سینمای فلسطین، جلوه های مقاومت، مروری بر آثار آکیرا کوروساوا، اینگمار برگمان، استادان خاموش سینمای فرانسه، ادبیات و سینمای شوروری، ره آورد اصفهان و سفیران خنده بود.

24 فیلم در بخش مسابقه این دوره جشنواره حضور داشتند که در میان آنها فیلم‌هایی چون آقای بخشدار به کارگردانی خسرو معصومی، اوینار به کارگردانی شهرام اسدی، بانو به کارگردانی داریوش مهرجویی، برخورد به کارگردانی سیروس الوند، خانه خلوت به کارگردانی مهدی صباغ‌زاده، دادستان به کارگردانی بزرگمهر رفیعا، دلشدگان به کارگردانی زنده یاد علی حاتمی، دونفر و نصفی به کارگردانی یدالله صمدی، دو نیمه سیب به کارگردانی کیانوش عیاری، دیگه چه خبر؟ به کارگردانی  تهمینه میلانی، رقص خاک به کارگردانی ابوالفضل جلیلی، زندگی و دیگر هیچ به کارگردانی عباس کیارستمی، قربانی به کارگردانی رسول صدر‌عاملی، مسافران به کارگردانی بهرام بیضایی، نرگس به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد، نیاز به کارگردانی علیرضا داوود‌نژاد، وصل نیکان به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و هور در آتش به کارگردانی عزیزالله حمید‌نژاد به چشم می‌خورند.

در بخش فیلم‌های اول و دوم هم فیلم های مانند بدوک به کارگردانی مجید مجیدی، پوتین به کارگردانی عبدالله باکیده، خمره به کارگردانی ابراهیم فروزش و مرغابی وحشی به کارگردانی مسعود کرامتی حضور داشتند.

داوران مسابقه سینمای ایران این دوره از جشنواره شامل بهروز افخمی، خسرو سینایی، فرهاد صبا، روسل ملاقلی پور و پرویز مقدم بودند.

در بخش فیلم های اول و دوم نیز افرادی همچون: محمود ارژمند، جهانگیر الماسی، ابراهیم حاتمی کیا، عطاالله حیاتی و یدالله صمدی حضور داشتند.

برگزیدگان این دوره از جشنواره به این شرح بودند:

سیمرغ بلورین بهترین نمونه فیلم به ایرج گل افشان برای فیلم تعقیب سایه ها

سیمرغ بلورین بهترین صحنه آرایی به حسن فارسی برای فیلم ناصر الدین شاه آکتور سینما

سیمرغ بلورین بهترین چهره پردازی به عبدالله اسکندری برای فیلم ناصرالدین شاه آکتور سینما

سیمرغ بلورین بهترین صدابرداری به محمود سماک باشی برای فیلم مسافران

سیمرغ بلورین بهترین صداگذاری به روبیک منصوری برای فیلم پوتین

سیمرغ بلورین بهترین جلوه های ویژه میدانی به محمدرضا شرف الدین برای فیلم هور در آتش

سیمرغ بلورین بهترین جلوه های ویژه تصویری به ایرج تقی پور برای فیلم ناصر الدین شاه آکتور سینما

سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن به فاطمه معتمدآریا برای فیلم مسافران

سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن به جمیله شیخی برای فیلم مسافران

سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد به فرامرز صدیقی برای فیلم دادستان

سیمرغ بلورین بهترین تدوین به محسن مخملباف و داوود یوسفیان برای فیلم ناصرالدین شاه آکتور سینما

سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن به محمدرضا علیقلی برای فیلم نرگس

سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری به مهرداد فخیمی برای فیلم مسافران

دیپلم افتخار بهترین فیلمنامه به سید مهدی شجاعی و مجید مجیدی برای فیلم بدوک و مهدی فخیم زاده برای فیلم شتاب زده

سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه به اصغر عبدالهی و حسن قلی زاده برای فیلم خانه خلوت

سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی به رخشان بنی اعتماد برای فیلم نرگس

سیمرغ بلورین بهترین فیلم به علیرضا داوود نژاد برای فیلم نیاز

جایزه ویژه هیئت داوران به بهرام بیضایی برای فیلم مسافران

دیپلم افتخار بهترین فیلمنامه اول و دوم به انسیه شاه حسینی و شهرام اسدی برای فیلم اوینار و بزرگمهر رفیعا برای فیلم دادستان و سید مهدی شجاعی و مجید مجیدی برای فیلم بدوک

سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول به مجید مجیدی برای فیلم بدوک

سیمرغ بلورین بهترین فیلم دوم به ابراهیم فروزش برای فیلم خمره

سیمرغ بلورین ویژه هیئت داوران به عزیزالله حمید نژاد برای فیلم هور در آتش

ادامه مرور سی دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر را در مطالب بعدی بخوانید...

در همین رابطه ببینید:

پوسترهای سی دوره جشنواره بین المللی فیلم فجر

در همین رابطه بخوانید

در مسیر امید و تردید؛ مروری بر سی سال جشنواره فیلم فجر- بخش اول

در مسیر امید و تردید؛ مروری بر سی سال جشنواره فیلم فجر- بخش دوم

در مسیر امید و تردید؛ مروری بر سی سال جشنواره فیلم فجر- بخش سوم