علیرضا انتظاری
نقد و بررسی فیلم شیرین ساخته عباس کیارستمی
شاید اکنون و بعد از این که مدت ها از ساخت فیلم شیرین می گذرد نوشتن در مورد این فیلم کمی بی مورد و غیر ضروری به نظر برسد، وقتی به طور اتفاقی فیلم شیرین را برای سومین بار در سینمای خصوصی منزل یکی از دوستان دیدم، بر آن شدم تا این بار چند جمله ای در مورد آن بنویسم.
عباس کیارستمی همیشه به خاطر نوع نگاه و جهان بینی خاصی که دارد در معرض انتقاد بسیاری از افراد قرار گرفته است. در سینمای ایران همیشه عده ای بوده و هستند که جلوی سینمای کیارستمی ایستاده اند و بر علیه او موضع گرفته اند، این موضع به دلیل آن است که کیارستمی همیشه به دنبال تجربه کردن از طرق گوناگون و مختلف بوده است و هیچ وقت خود را به فیلم سازی در یک نوع خاص سینما محدود نکرده است. با وجود آنکه بسیاری فیلم شیرین را مورد بی مهری قرار دادند، اما این غیر قابل انکار است که شیرین بدون اغراق بی بدیل ترین فیلم در مورد زنان ایرانی است و به نوعی ادای دین عباس کیارستمی و سینمای ایران به شیر زنان ایران زمین محسوب می شود.
کیارستمی شیرین را بر اساس داستان «خسرو و شیرین» از نظامی گنجوی و کتاب «خسرو و شیرین» به قلم فریده گلبو ساخته است. فیلمنامه یا بهتر است بگویم نمایشنامه ای که محمد رحمانیان نمایشنامه نویس شهیر ایرانی نیز آن را بازنویسی کرده است.
ایده فیلم شیرین بسیار جذاب است. شیرین در ظاهر فیلم ساده ای به نظر می رسد، اما تا امروز جدی ترین و بهترین اقتباسی است که سینمای ایران از ادبیات کهن کشورمان داشته است. ادبیاتی که نه تنها دیگر در میان عوام جایی ندارد، بلکه خواص هم آن را از یاد برده اند و به همین دلیل پرداختن به آن کار ساده ای نیست. کیارستمی در این فیلم با هوشمندی و درایت هر چه تمام تر تنها روایتی کلامی از این داستان اسطوره ای را روایت می کند و هیچ گونه تصویر سازی از داستان اصلی فیلم انجام نمی دهد. کیارستمی با این کار هویتی تازه برای ادبیات کهن ایران زمین می سازد و جوانان و سایر آحاد جامعه را ترغیب و تشویق به مطالعه در مورد ادبیات کهن سرزمین مان می نماید. کیارستمی با فاصله گرفتن از سینمای کلاسیک تجربه ای انجام می دهد که نتیجه آن برای همگان در ایران و جهان خیره کننده است. کیارستمی سعی بر آن دارد تا در این فیلم نمادی از اخلاق را در ذهن و روح مخاطبانش بیافریند.
درونمایه اصلی فیلم شیرین از خودگذشتگی زنانه است، به ویژه آن که در داستان های اساطیری ایران زمین اغلب زنان افرادی از خودگذشته و درد کشیده بوده اند و یکی از دلایل استفاده عباس کیارستمی از بازیگران زن در فیلم شیرین به همین دلیل بوده است و از ابتدای امر کیارستمی هدف خود را به عنوان کارگردان این فیلم مشخص نموده است.
شیرین روایتی نادیده را غیر مستیقم تفهیم و بازسازی می کند و ابتکار و خلاقیت در سراسر فیلم در معرض دید قرار می دهد. شیرین فیلمی است که از آغاز تا پایان تنها ری اکشن تماشاگران یک فیلم با همراهی صدا در ذهن مخاطب شکل می دهد. داستان در این فیلم مهم نیست، بلکه این تنها احساسات است که در چشم بازیگران موج می زند و این موج احساسات دیدنی است و سینما چیزی جز دیدن نیست!
بر خلاف آن که این فیلم در شکل ظاهری فیلمی ساده انگارانه و با ساختاری پیش پا افتاده به نظر می رسد، اتفاقاً فیلمی پر از پیچ و خم های متفاوت است. شیرین فیلمی است در دل یک فیلم. فیلمی که قرار است مخاطب واقعی آن را نبیند و تنها بر اساس ری اکشن بازیگرانی که نقش تماشاگران فیلم را بازی می کنند و صداها و نورهایی که می بیند و می شنود به منظور و هدف فیلم ساز دست یابد. کیارستمی در این فیلم با هوشمندی هرچه تمام تر و برخلاف روال عادی تلاش نمی کند تا بازیگران را به نقش بدل کند بلکه می خواهد مخاطب هویت و شخصیت اصلی آن ها را بشناسد و به یاد آورد و با احساسات واقعی بازیگران سینمای ایران روبرو شود.
موقعیت های نمایشی فیلم همگی عالی از آب درآمده اند. یک نمایش رادیویی مدرن با بهره گیری از صداپیشگان مجرب که همه این ها دست در دست هم داده اند تا شیرین به اثری ماندگار بدل شود.
همه چیز در شیرین به شکلی اعجاب آور برای مخاطب واقعی می شود، ری اکشن بازیگران، صدای صدا پیشگان و داستان کهن و جذاب خسرو و شیرین به همراه ایده بکر و ناب عباس کیارستمی که همیشه جزو بهترین های سینمای ایران بوده است.
قابل تأمل ترین نکته فیلم شیرین این است که کیارستمی در این فیلم از تدوین و کات های پی در پی استفاده کرده است و این نکته ای است که در سایر فیلم های این کارگردان به چشم نمی خورد.
یکی دیگر از شاخصه های مهم و اصلی فیلم شیرین دوبله به یاد ماندنی آن است. مینو غزنوی، زهره شکوفنده، فهیمه راستکار، خسر خسرو شاهی و منوچهر اسماعیلی با شور و حال خاصی که در لحن و بیان خویش دارند مخاطب را به یاد های سال های نه چندان دور و دوران رشد و شکوفایی هنر دوبلاژ در ایران می اندازند. دوبلاژ در این فیلم اهمیت خاصی دارد. چرا که نه تنها با مخاطب فیلم ارتباطی مستقیم دارد بلکه نیمی از ری اکشن بازیگران فیلم هم مربوط به صدایی است که می شوند. صدا در فیلم شیرین به نوعی تصویر سازی می کند و مخاطب می تواند خود را در فضای مربوط به وقایع فیلم ببیند.
بازیگران فیلم شیرین اغلب عالی ایفای نقش کرده اند و به جز یکی دو مورد خاص اغراقی در بازی و میمیک صورت آن ها مشاهده نمی شود. این تحت تأثیر قرار گرفتن داستان و حس و حال بازیگران آن برای مخاطب بسیار جذاب است چرا که برای اولین بار است که مخاطب ایرانی واقعیات عینی و درونی زنان بازیگر سینمای ایران را که به صورت حقیقی بروز یافته را به نظاره می نشیند.
کیارستمی با هوشمندی هرچه تمام تر تنها از احساسات بازیگران زن در این فیلم بهره گرفته است و دلیل آن را می توان چند نکته دانست: یکی آن که نام فیلم «شیرین» است و کیارستمی خواسته تا زنانه بودن اثر کاملاً حفظ شود. دوم اینکه احساسات زنان بسیار قوی تر از احساسات مردانه است. زنان در این فیلم به خوبی تصویری از اندوه، ترس و نفرت را از خود به نمایش می گذارند حال آن که مردان چنین قدرتی در بروز احساسات خود ندارند.
شیرین یکی از ماندگار ترین فیلم های تاریخ سینمای ایران است و مانند گوهری است جاودانه از تمامی نسل های بازیگران زن سینمای ایران، آلبومی زیبا و جذاب که تا نسل ها بعد می تواند زیبایی و جذابیت خود را حفظ نماید. فیلمی قابل دفاع و به نوعی ادای دینی است نسبت به سینمای ایران که از جذابیت های فوق العاده ای برخوردار است. فیلمی که البته تماشای آن سخت است و با یک بار دیدن فیلم نمی توان به تمام زوایای پنهان آن پی برد.
انتشار مقالات سایت "پرده سینما" در سایر پایگاه های اینترنتی ممنوع است. |
|