پرده سینما

سفر ادیسه ای در جهان سیاست؛ نگاهی به زندگی و فیلم های کوستا گاوراس

محمود توسلیان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

کوستاو گاوراس فیلمساز یونانی الاصل سینمای فرانسه است و ما بیشتر او را به خاطر ساخت فیلم‌هایی با درونمایه های سیاسی معروف می شناسیم. فیلم هایی مثل زد (1969)، حکومت نظامی (1972) گمشده (1982)، و یا حتی شهردیوانه (1997).

گوستاو گاوراسکنستانتینوس گاوراس در سیزدهم فوریه سال 1933 در خانواده‌ای فقیر در روستای لوتراایرائیاس  به دنیا آمد. با آغاز جنگ دوم جهانی به همراه خانواده به روستایی در پلوپونز نقل مکان کرد و تا پایان جنگ آنجا ماند. آنها سپس به آتن  رفتند و کنستانتینیوس جوان تحصیلات متوسطه خود را آنجا به اتمام رساند. از آنجایی که پدر گاوراس به خاطر تعصبات سیاسی اش، او را از مهاجرت یا حتی تحصیل در آمریکا منع کرده بود، وی برای تحصیلات عالیه به فرانسه رفت و آنجا شروع به خواندن حقوق کرد.

گاوراس در سال 1956 تحصیلات خود را در سوربن نیمه کاره رها کرد و برای آموزش فیلمسازی به مدرسه ملی فیلمسازی فرانسه رفت. پس از فراغت از تحصیل، نخست به عنوان دستیار در کنار کارگردانانی چون رنه کلر، ایو آلگره، هاتری ورنوی، و رنه کلمان کار کرد تا اینکه توانست در سال 1965 اولین فیلم بلند خودش را به نام کوپه ی قاتلین (در ایران: حادثه ای در ترن) بسازد. فیلمی در ژانر پلیسی که ماجرای مسافرت شبانه شش نفر را با قطار روایت می کند. سفری كه از مارسی شروع شده و قرار است به پاریس ختم بشود. همه چیز در این سفر به خوبی پیش می رود تا اینکه جنازه یک دختر در قطار پیدا می شود. در حالی که کاراگاه در حال بازجویی از پنج نفر باقیمانده است آنها نیز یکی از دیگری به قتل می رسند تا اینكه...

در این فیلم 95 دقیقه ای که به صورت سیاه و سفید  فیلمبرداری شده بود ژاک پرن، سیمون سینیوره، میشل پیکولی، ایو مونتان و ژان لویی ترنینیان به ایفای نقش می‌ پردازند. این فیلم برای گاوراس جایزه ادگار آلن پو را به ارمغان آورد.

ایو مونتان در فیلم زدسال 1969 گاوراس ژانر پلیسی را با طعم و بوی سیاست در هم آمیخت و زد را ساخت. فیلمی بر اساس داستانی از واسیلی واسیلیکوس نویسنده یونانی، با بودجه فرانسوی و در الجزایر ساخته شد و روایت مصوری است از یونان سال 1963 یعنی زمان ترور گریگوری لمبراکیس  نماینده دست چپی پارلمان یونان به دست نیروهای دست راستی و همچنین حوادث و اتفاقاتی که بعد از آن رخ داد تا یونان مهد دموكراسی را به محلی برای حکومت سرهنگ ها تبدیل کند.

در حالی که هیچ جایی از فیلم از یونان نامی برده نمی شود ولی اشارات و نشانه های درون فیلم و حتی موسیقی زیبای آن که به وضوح متأثر از موسیقی فولکوریک یونان است و میکیس تئودوراکیس 44 ساله در حالی که در حبس بوده آن را ساخت، به صراحت به اصل واقعی داستان اشاره می کند. گاوراس اما به همین قدر هم بسنده نکرد و در شیوه روایت فیلم ساختارشکنی کرد. زد فیلمی است انتقادی و افشاگرانه درباره بخش کوچکی از تاریخ پر فراز و نشیب یونان و همچنین آینه‌ای تمام نما که گاوراس آنرا پیش روی جامعه یونان و حکومت توتالیتر آن گرفته بود. اما با کمی تأمل و درنگ در موضوع فیلم می توان تصاویری از سایر ملت ها و حکومت هایشان را نیز در آن مشاهده کرد.

در این فیلم ایو مونتان در نقش معاون که در اصل همان لمبراکیس واقعی است حضوری کوتاه اما بسیار پررنگ و نافذ دارد به طوری که کمتر تماشاگری تا انتهای فیلم متوجه غیبت اش می‌شود.

ایرنه پاپاس در این فیلم در نقش همسر لمبراكیس ظاهر می شود و نقش کاراگاه یا دادرس ‌را ژان لویی ترینینیان ایفا می کند، بازپرسی که در طول فیلم به لحاظ اعتقادی دچار تحول می شود و از مأمور و مطیع سیستم به شخصی تبدیل می شود که با شک و نوعی بی‌اعتمادی به سیستم نگاه می کند.

فیلم با فهرستی  مواردی كه در زمان حکومت سرهنگ ها ممنوع شده به پایان می رسد: جنبش صلح، اعتصاب اتحادیه های کارگری، موی بلند برای مردان، بیتل‌ها و سایر موسیقی های مدرن و محبوب،  لئو‌تولستوی، ژان پل سارتر، آنتوان چخوف، هارولد پینتر، ادوارد آلبی، مارک تواین، ساموئل بکت، کانون وکلا، جامعه شناسی، دائره المعارف بین المللی، مطبوعات آزاد، ریاضیات جدید و  در نهایت زد به معنی «او (لمبراکیس) زنده است».

نمایی از فیلم اعترافنخل طلایی بهترین بازیگر مرد، جایزه منتقدین آمریکا به خاطر بهترین کارگردانی و بهترین فیلم، جایزه اسکار و گلدن گلاب به عنوان بهترین فیلم خارجی زبان و همچنین جایزه خرس طلایی جشنواره «بافتا» برای بهترین موسیقی متن از مهمترین دستاوردهای فیلم زد برای گاوراس و همکاران اش بود. ولی به جرأت می توان گفت بزرگترین دستاورد این فیلم ماندگاری اش بود در دل و یاد میلیون‌ها انسان!

چهارمین فیلم گاوراس به نام اعتراف بسال 1970 و با بازی ایو مونتان و سیمون سینیوره بر روی پرده رفت. فیلمی بر اساس داستانی واقعی در مورد آرتور لندن (در فیلم با بازی ایو مونتان) معاون وزیر خارجه حکومت چکسلواکی که در اوایل دهه ۱۹۵۰ در پی کشف یک توطئه، همراه عده ای از سران رده بالای مملکتی بازداشت شد. هسته اصلی این فیلم به ماجراها و اتفاقاتی می پردازد که در زندان بر سر بازداشت شده ها به خصوص آقای معاون وزیر می افتد تا بعد از زمان تقریبی 22 ماه آنها را جهت اعتراف روبروی دوربین حاضر کنند. فیلمی که گاه به اشتباه ضد کمونیستی قلمداد می شود، در حالی که اساس فیلم نه ضدیت با کمونیسم بلکه ضدیت با توتالیترایسم به خصوص از نوع استالینی آن می باشد. فیلمی که مشابه اش را در بسیاری از کشورهای دیگر شاهد هستیم.

این فیلم 139 دقیقه‌ای به صورت رنگی و به زبان ایتالیایی- فرانسوی ساخته شد و توانست نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی زبان در «بافتا» و گلدن گلاب شود. اگرچه از حد این نامزدی فراتر نرفت.

ایو مونتان در فیلم حکومت نظانیسال 1973 سالی بود که گاوراس با ساختن یکی از مهم ترین فیلم هایش خاطره آفرید. حکومت نظامی، فیلمی رنگی از دوران سیاه و سفید تاریخ است. فیلمی 120 دقیقه ای از نسلی که می خواستند کل دنیا را با طرحی نو دوباره بسازند. فیلم بر اساس ماجرای واقعی گروگان گیری کنسول کشور برزیل و یک آمریکایی به نام دن میترون (که البته ما در فیلم او را با نام مایکل سانتوره می شناسیم) توسط چریک های چپ گرای جنبش آزادیبخش ملی اروگوئه یا توپامارو است

توپا مارو ها معتقدند مایکل سانتوره در حقیقت آمده تا پلیس سیاسی اروگوئه را برای سرکوب جنبش دانشجویی تعلیم دهد و آن کنسول برزیل نیز عامل دیکتاتور وقت کشورش در اروگوئه است. از این رو آنان با ارائه اسنادی ثابت می کنند که دولت اروگوئه در شکنجه و ترور شخصیت های آزادیخواه این کشور توسط نیروهای تحت تعلیم سانتوره مطلع است و صلاحیت ادامه حکومت را ندارد.

تحت فشار احزاب چپ مجلس، دولت در شرف سقوط قرار می گیرد تا اینکه ناگهان پلیس سیاسی اروگوئه چند تن از رهبران توپامارو را دستگیر می کند. چریک ها پیشنهاد مبادله زندانیان را می دهند که از طرف دولت رد می شود. چریکها تصمیم می گیرند سانتوره را اعدام کنند و دولت در جهت تخریب چهره توپامارو ها سکوت می کند و سانتوره اعدام می شود!

فیلم حکومت نظامی را گاوراس در شیلی زمان آلنده ساخت که در کنار ایو مونتان، رناتو سالواتوره و  ژاک وبر گروهی بازیگر شیلیایی نیز در آن ایفای نقش کردند.

 مدتی بعد از پایان ساخت فیلم، دولت سالوادور آلنده به وسیله کودتای آمریکایی در حمایت از ژنرال پینوشه سقوط کرد و حدود 30 نفر از بازیگران و دست اندر کاران شیلیایی فیلم تبعید، زندانی و اعدام شدند!

پوستر فیلم گمشدهموسیقی متن فیلم را كه به جرأت می توان گفت از به یاد ماندنی ترین موسیقی متن تاریخ سینما است را ساخته میكیس تئودوراكیس ساخت. و فیلمنامه این فیلم را فرانكو سولیناس  نوشت. فرانکو سولیناس را ما با فیلم سالواتوره جولیانو (1962) ساخته فرانچسکو روزی  و نبرد الجزیره (1966) ساخته جیلو پونته کوروو نیز به خاطر می آوریم.

گمشده به سال 1982 فیلمی است براساس داستانی واقعی. داستان روزنامه نگاری آمریکایی که در زمان کودتای پینوشه به شیلی می رود  و دیگر باز نمی گردد، پدرش اد هورمن (با بازی خیره کننده جک لمون) و همسرش بت هورمن (با بازی سیسی اسپیک) به دنبال گمشده شان می گردند. تلاشی بی وقفه که باز هم مانند شخصیت کاراگاه فیلم زد موجب بروز تحولاتی می شود.

تغییراتی که اد هورمن معتقد و علاقه‌مند به حکومت کشورش را تبدیل می کند به کسی که در خوشبینانه ترین حالت می توان گفت مشکوک به اصل و ماهیت حکومت امریکاست. موسیقی فیلم را ونجلیس ساخت که توانست پابه پای کارگردان و بازیگران در بهتر جلوه دادن موضوع فیلم نقش مهمی ایفا کند، به خصوص با آن تم مشهور پیانوی اول فیلم که به جرأت می توان گفت خاطره ساز ترین بخش موسیقیایی فیلم است.

فیلم برنده اسکار بهترین فیلم نامه اقتباسی و نامزد بهترین بازیگر مرد و زن برای جک لمون و سیسی اسپیک شد. همچنین نخل طلا و جایزه بهترین بازیگر مرد را در جشنواره کن سال ۱۹۸۳ نیز از آن خود کرد.

به دنبال گمشده گاوراس در همان سال به‌عنوان رییس سینما تک فرانسه انتخاب شد و در طی پنج سال ریاست خود بر این نهاد بزرگ سینمایی جهان تلاش بسیاری کرد تا آن را ارتقا بخشد و به صورت یک مرکز فعال سینمایی درآورد.

گاوراس به سال 1983 در یک کار مشترک با فیلمنامه نویس اش فرانکو سولیناس  هانا ک را ساخت. فیلمی در مورد هانا کافمن.  کودکی که از هولوکاست جان سالم به دربرد. او که از خانواده‌ای امریکایی -یهودی است، به اسرائیل مهاجرت می کند و در مرحله ای از زندگی اش به عنوان وکیل تسخیری یک فلسطینی به نام سلیم بکری که متهم به عملیات تروریستی هست تعیین می گردد. هانا او را از زندان نجات می دهد ولی سلیم به اردن تبعید می شود.

گاوراس سپس خیانت را به سال  1988 و جعبه موسیقی را در سال 1989 می سازد. فیلم جعبه موسیقی مربوط میشود به دادخواهی از جرایم جنگی نازی ها. فیلمی که جایزه خرس طلایی جشنواره فیلم برلین را برای گاوراس 57 ساله به ارمغان آورد. گاوراس سپس در سال 1993 آخرالزمان کوچک را که فیلمی کمدی بود ساخت و در سال 1995 نیز در پروژه مستند لومیر و کمپانی همکاری کرد. این فیلم از  همکاری و مشارکت 41 کارگردان بین المللی ساخته شد و در آن هر یک از کارگردانان فیلم کوتاهی با دوربین اصلی اختراع شده توسط برادران لومیر  ساختند. در این پروژه علاوه بر گاوراس، عباس کیارستمی، اسپایک لی، دیوید لینچ، آرتور پن، تئودور آنجلوپولوس، ژاک ریوت، جان بورمن، و ...  نیز هریک فیلمی با حداکثر مدت زمان 52 ثانیه (یکی از قوانین ساخت اپیزود این بود، که هر فیلم کوتاه حداکثر باید 52 ثانیه باشد) ارائه داده‌اند.

شهر دیوانه به سال 1997 اما برای خودش داستانی دارد: سام بیلی با بازی جان تراولتا نگهبان موزه تاریخ طبیعی اخراج می شود. او در محل کار با رئیس سابق اش درگیری پیدا می کند و به طور تصادفی نگهبانی را با تیر می زند. مکث براکت با بازی داستین هافمن به عنوان گزارشگر تلویزیون و دستیارش لوری بابازی میا کرشنر  ماجرا را به طور مستقیم گزارش و پخش می کنند. بیلی عده ای بچه مدرسه ای را گروگان می گیرد. براکت واسطه او و پلیس می شود. و مصاحبه ای با بیلی انجام می دهد که موفقیت آمیز از کار درمی آید. در این بین بیلی به نوعی نردبان ترقی براکت می شود و براکت وقتی به خودش می آید که تقریباً خیلی دیر شده،  چرا که شبکه های دیگر برای بردن گوی سبقت حاضر میشوند بیلی را قربانی کنند و براکت را در عذاب وجدان خودش غرق می کنند. نگهبان زخمی می میرد، بیلی اجازه می دهد گروگان ها  خارج شوند. سپس خود و موزه را منفجر می کند...

شهر دیوانه را به نوعی می شود یک اقتباس به روز شده از بعد ازظهر نحس (1975) به کارگردانی لومت دانست. موسیقی زیبای فیلم کاری بود از توماس نیومن 42 ساله. آهنگسازی که تا قبل از شهر دیوانه کارهای جالب و تحسین برانگیزی مانند زنان کوچک، بوی خوش زن و رستگاری در شاوشنگ را در کارنامه کاری خود داشته است.

نمایی از فیلم تبرکوستا گاوراس در فیلم 132 دقیقه ای آمین  به سال 2002 به مسئله موضع کلیسای کاتولیک در قبال هولوکاست می پردازد و نشان می دهد که کلیسای کاتولیک نه تنها در برابر فاشیست مقاومت سختی نشان نداده است، بلکه در بسیاری از موارد با فاشیسم همکاری داشته است. در فیلم آمین کوستا گاوراس تابویی را که در مورد موضع پاپ در قبال کشتار یهودیان وجود داشته، می شکند و نشان می دهد که پاپ هیچ تلاشی برای جلوگیری از کشتار یهودیان نکرده است.

تبر براساس رمانی از دانلدای وستلیک محصول 2005 فرانسه، بلژیک و اسپانیا به مدت 122 دقیقه دیگر فیلم گاوراس است. برونو داور  شیمی دان سی و نه ساله ای است که به دلیل مسائل اقتصادی شرکت بعد از پانزده سال کار کردن به طور ناگهانی  کارش را ازدست می دهد. این اتفاق برای خود و خانواده اش فاجعه ای تمام عیار است. دو سال بعد او همچنان بی کار است و به رغم تلاش های مکررش برای استخدام درجاهای مختلف نتوانسته شغلی پیدا کند. در نهایت او راه عجیب و خونینی برای مشکل بی کاری اش پیدا می کند، یعنی کشتن رقیبانی که ممکن است به جای او استخدام شوند.

تبر یک کمدی سیاه است که نشان می دهد چطور انسان به تدریج با شغل اش یکسان می شود و وقتی شغل اش را از دست می دهد گویی هویت خود را از دست داده و برای بازیابی این هویت باید هویت دیگران را از آنها بگیرد. رنگ های سرد و بی روح، فضای گرفته، و موضوع غم انگیز تبر مانع از آن نشده که جلوی شوخ طبعی آن گرفته شود. در سرتاسر فیلم برونو آدمی است که در موقعیتی گرفتار شده که برای خودش ناشناخته است. تضادهایی که در کارهای خود دارد، و صداهای روی تصویر که احساسات درونی‌اش را بیان می کند و ناشی گریه‌هایی که موقع کشتن دیگران به خرج می دهد لبخند ملایمی را بر لب مخاطب می نشاند.

بهشت است غرب به سال 2009 فیلمی است در مورد جوانی به نام الیاس که رویای او مهاجرت به پاریس است، چرا که پاریس برای او شهر نور و جادو است. از این رو مجبور است برای رسیدن به پاریس از ایتالیا، آلمان و فرانسه عبور کند و در این راه ماجراهای زیادی برایش پیش می‌آید.

گاوراس خود این فیلم را ادیسه اولیس می‌نامد. یک اولیس جوان و مدرن که نمی‌خواهد به خانه‌اش برگردد. به اعتقاد گاوراس این داستان میلیون‌ها تن از انسان‌هاست.

آن‌ها به دنبال مسکن، کار و پیدا کردن همسر دست به مهاجرت می‌زنند. آن‌ها فقط می‌خواهند مثل بشر معمولی زندگی کنند.

به عقیده‌ی گاوراس، فیلم بهشت است غرب این مساله را مطرح می‌کند که آیا ما غربی‌ها انسان‌های برتری هستیم؟ ما جنگ راه می‌اندازیم چون احساس می‌کنیم ملت برتری هستیم.

سرمایه آخرین فیلم این کارگردان 79 ساله می باشد که قرار است در سال 2012 بروی پرده های سینما بیاید.


 تاريخ ارسال: 1394/11/7
کلید واژه‌ها:

نظرات خوانندگان
>>>محسن کاظمی:

شما انسانین؟ شما انسانین! شما انسانین.

0+0-

چهارشنبه 6 تير 1397



>>>رضا :

نحوه تهیه فیلم های گوستاو گاوراس ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟

2+1-

دوشنبه 11 آذر 1392



>>>پژمان. ع:

مقاله خوبی بود. جامعه و موجز.

3+0-

يكشنبه 8 بهمن 1391




فرم ارسال نظرات خوانندگان

نام (ضروري):
نظر شما (ضروري):
كد امنيتي (ضروري) :
كد امنيتي تركيبي از حروف كوچك انگليسي است. توجه داشته باشيد كه كد امنيتي به كوچك و بزرگ بودن حروف حساس است.